Siyosatshunoslik

2. 
Jamoaviy demokratiya.
Kollektivistik yoki jamoa demok­
ratiyasi xalq (millat, sinf) yaxlitligidan, birligidan kelib chiqadi, 
deb talqin etilsa-da, aslida unda yagona iroda u bayon etilgun- 
ga qadar mavjud bo‘ladi va bu iroda bilan vakolatli hokimiyat 
faoliyatining aynanligi, o‘xshashligi ko‘zga tashlanadi. Lo‘nda 
qilib aytganda, jamoa demokratiyasida individ, guruhlar emas, 
balki xalq qonun va hukumat faoliyatini belgilovchi kuch hisob- 
lanadi. Bunday demokratiya xalqni ijtimoiy subyekt sifatida tan 
olishdan kelib chiqadi, ozchilikning ko'pchilikka bo‘ysunish ta- 
moyilini mutlaqlashtiradi, shaxs avtonomiyasini inkor etadi. Ja­
moaviy demokratiyani amalga oshirishga urinish «xalq» nomi- 
dan hokimiyatdagi ozchilik hukmronligiga, siyosiy huquqlar va 
fuqarolar erkinligini bostirishga, qatag‘onlarga olib keladi.
Jamoaviy demokratiya nazariyasining taniqli vakillari — 
Russo, Marks va Leninlardir. Jamiyatni liberallarcha «omma- 
viy» va «shaxsiy»ga bo'lishni tanqid qilgan Russo fikricha, de­
mokratik davlat fuqarosi shaxsiy hayotga berilib ketgan indivi­
dualist emas, balki yagona «ijtimoiy tana»ning faol a ’zosidir. 
Ko‘p o'tmay, 1789— 1791 -yildagi fransuz inqilobi yetakchilaridan 
biri bo‘lgan Robesper Russoning xalq irodasining birligi va 
ziddiyatsizligi to ‘g‘risidagi g‘oyalaridan o ‘z shafqatsiz terrorini 
g‘oyaviy oqlash maqsadida foydalangan edi.
Russoning demokratiya to ‘g‘risidagi ta’limotining totalitar 
tabiati keyinchalik demokratiyaning lenincha va stalincha 
nazariyalarida hamda ayni paytga qadar ayrim kommunistik 
davlatlarda saqlanib kelayotgan «sotsialistik demokratiya» 
modellarida amaliyotga tatbiq etildi. Jumladan, «sotsialistik 
demokratiya» konsepsiyasi xususiy mulkchilikning, shaxsning 
har qanday mustaqilligining to‘liq inkor etilishida, xalqni ishchilar 
sinfi, mehnatkashlar bilan aynan tushunilishida, kommunistik
208

---