Siyosatshunoslik

3. Siyosiy yetakchilikning shakllanish tartibi. Demokratik
jamiyatda siyosiy yetakchi va siyosiy elitaning o‘mi
Zamonaviy siyosatshunoslik siyosiy yetakchilikning shaklla­
nish tartibida ikki xil yo‘nalish, prinsip mavjudligini qayd etadi.
1 
Левитин Л.
Узбекистон тарихий бурилиш палласида. Президент Ислом
Каримов тарафдорининг танкдаий муло\азалари. — Т., 2001. — В. 24.
2
O'sha manba. — В. 20.
187

---

1. Nomenklatura prinsipi 
(biror yuqori tashkilot hisobida 
turadigan va shu tashkilot tomonidan belgilanadigan, tayinlanadi- 
gan xodim) totalitar tizimlarda amal qiladi va bunda yetakchilikka 
tanlash jamoatchilik ishtirokisiz, hukmron, oz sonli odamlar 
guruhi orasida amalga oshiriladi.
2. Demokratik prinsip 
liberal-demokratik tizimlarda amal 
qiladi. Ularda siyosiy yetakchi ochiq siyosiy kurash natijasida 
siyosat maydoniga kirib keladi, hokimiyat zinapoyalarida uning 
quyidan yuqoriga ko‘tarilishini jamiyatning muayyan ijtimoiy 
guruhlari ommaviy tarzda qo‘llab-quwatlaydi.
Nomenklatura (apparatga oid) prinsipi asosan totalitar va 
avtoritar rejimlarga xos bo'lib, unda siyosiy yetakchilik aslida 
qo‘lga kiritilmaydi, balki shaxs yetakchilikka tayinlanadi yoki 
qo‘yiladi. Bu masalani siyosatdagi oz sonli hukmron guruh hal 
etadi. Yetakchilar, rahbar kadrlami tanlashning bunday ma’- 
muriy-buyruqbozlik prinsipiga sobiq Ittifoqda amal qilinar edi.
Siyosiy yetakchilikni shakllantirishda nomenklatura prinsipi 
hech qanday siyosiy muxolifning aralashuviga imkon bermaydi, 
yetakchining axloqiy va siyosiy jihatdan buzilishiga olib boradi. 
Vaqt o'tishi bilan nomenklaturaga xos yetakchilik o‘z efifektivli- 
gini yo‘qota boradi. Brejnev, Chernenko kabi sobiq sovet 
yetakchilarining siyosiy faoliyati bu fikming isbotidir. Goho vaziyat 
taqozosi bilan ushbu prinsipni buzishga harakat qiluvchi, hukmron 
guruhga «begona» bo‘lgan shaxslaming hokimiyat tepasiga kelishi 
ehtimoli ham ro‘y beradi. M.S. Gorbachyovning 1985-yilda hoki­
miyat tepasiga kelishini shu bilan izohlash mumkin.
Demokratik prinsipning xarakterli tomoni shundaki, siyosiy 
yetakchi «birinchi shaxs» o‘mini egallash uchun siyosiy elitalar 
o'rtasida kechadigan ochiq siyosiy kurash jarayonida o ‘z avtori- 
teti (obro‘-e’tibori), muayyan ijtimoiy guruhdagi, jamiyatdagi 
umum e’tirof etgan obro‘-e’tibori orqali yetakchilikka keladi. 
Yetakchining hokimiyatda yuqoriga ko‘tarilishi muayyan ijtimoiy 
guruhlar, xususan, siyosiy elita madadi, qo'llab-quwatlashi bi­
lan oshkora tarzda kechadi.
Xo‘sh,