Siyosatshunoslik

siyosiy elita 
nima va u siyosiy yetakchilikning de­
mokratik prinsiplar asosida shakllanishida qanday ahamiyat kasb 
etadi?
188

---

«Elita»
atamasi fransuz tilidan olingan bo‘lib, 
«saralangan,
saylangan»
degan m a’noni bildiradi. Siyosiy elita esa alohida 
ijtimoiy sifatlaiga, siyosiy ta ’sir etishning muayyan darajasiga 
ega bo£lgan va u yoki bu davlatning hokimiyat institutlari uchun 
rahbar kadrlaming asosiy manbayi hisoblangan katta ijtimoiy 
guruhlarga mansublikni anglatadi. Siyosat subyektlari orasida 
muhim o ‘rinni egallovchi siyosiy elitalar tarkibiga oliy rahbar 
kadrlar, boshqaruvchilar, katta obro'ga ega bolgan g‘oyaviy ish 
bilan shug‘ullanuvchilar, shuningdek, iqtisodiy va m a’muriy 
d o ira la r, o m m av iy a x b o ro t v o s ita la ri, t a ’lim -ta rb iy a
muassasalarining ko‘zga ko‘ringan vakillari kiradi.
Siyosiy elitalar doimo o ‘zgarib boradi. Ularning taraqqiyoti- 
da aristokratik va demokratik yo'nalishlar qayd etiladi. Aris- 
tokratik yo‘nalishning ustunlik qilishi siyosiy elitaning «yopiqli- 
giga va kristallashuviga», ya’ni sifat jihatdan o'zgarib, tur- 
g'unlashuviga olib keladi. Odatda, hukmron elita o‘z imtiyozla- 
ri va ijtimoiy mavqelarini meros tariqasida o ‘zining noelitar av- 
lodlariga berishga harakat qiladi. Natijada, elita tarkibi sifat 
jihatdan buzilib, jamiyatda hukmronlik uchun intiluvchi yangi 
ijtimoiy kuchlar — kontrelita guruhlarining kurashi faollashuvi 
ro‘y beradi. Hukmronlik va imtiyozli mavqeni egallash uchun 
yuksak psixologik va ijtimoiy sifatlarga ega bo‘lgan ko‘pgina 
kishilar intiladilar. Lekin hech kim o ‘z .mavqeyi va lavozimini 
ko‘ngilli ravishda bo ‘shatib bermaydi, shuning uchun elitalar 
orasida ochiq va yashirin holda hukmronlik uchun kurash bori­
shi tabiiydir.
Demokratik yo‘nalishdagi taraqqiyotda siyosiy elitalar qat- 
lamlarining yetakchilikka oid qobiliyatlari odamlar hisobiga 
yangilanib boradi. Bu esa siyosiy elitaning degenaratsiya jara- 
yonlarini oldini oladi va uning jamiyatni boshqarishdagi sama­
radorligini ta’minlaydi.
Hozirgi davrda demokratik jamiyatlar uchun dolzarb vazifa- 
lardan biri elitar guruhlarga qarshi kurash emas, balki jamiyat 
uchun foydali siyosiy elitalar guruhini shakllantirish, unda 
ijtimoiy vakolatlilik yangilanib turishining yuqori sifatini 
ta ’minlash, oligarxiyalashuvi, xalqdan begonalashuvi va yopiq 
hukmron, imtiyozli tabaqaga aylanishining oldini olishdir.
189

---

Siyosiy yetakchilarni tanlashning demokratik prinsipi ikki 
xil usul bilan amalga oshirilishi mumkin:
1.