“Siyosatnoma” Essay

2.6 Oltinchi fasl

(QOZILAR, XATIBLAR VA MUHTASHABLAR ORASIDAGI MUOMALA VA ULAR ISHLARINING RIVOJI HAQIDA)
Mamlakat qozilarining ahvolini to’la-to’kis bilish zarur va ulardan qaysilari olim-u zohid, qambag’al, ammo kamtana bo’lsa, ularni tarbiya qilib, shular bilan ish yuritish kerak. Agarda shunday bo’lmasa, ularni ishdan olib, o’rinlariga boshqa loyiq kishilarni qo’yadilar. Ularni har birlariga zarur darajada maosh beradilar, tokki xiyonat qilishlariga hojat qolmasin. Chunki, ular musulmonlarning yashiyu yomonliklari ustidan hukm chiqaradilar. Bu amalni johil va nopok kishilarga topshirib bo’lmaydi, ularni faqat pok, porso olimlarga topshirish kerak.

Viloyat hokimlari qozi va shariyat chiqargan hukmlarni bajarishlari lozim va saroyda shunday olim kishilarni yig’ib, ularni amr-u qarorlariga ziyon yetkazmasliklari zarur. Agar biror kishi shariyat majlisiga kelishni xohlamasa, ularni majbur qilib olib kelishadi, toki haqiqat ayon bo’lsin va hech kim hukmdan bosh tortmasin.

Hikoyatda aytiladiki, Sulton Mahmud har kecha o’z nadimlari bilan ertalabgacha sharob ichardilar. Ali No’shtagin va Muhammad G’aznaviy uning eng ulug’ amir-u ulamolaridan edilar. Ali No’shtagin ertalab mast holidauyga ketmoqchi bo’ladi, Sulton unga aytadi: “Balki hozr qolib, hushyor holingda Namozi asrdab keyin ketarsan, hozr seni muhtasib yo’lda shunday holingda ko’rib qolsa, obro’yingni to’kadi va meni ham hafa qiladi. Keyin unga hech nima deya olmay qolaman”. Ali No’shtagin ellik ming jangchiga lashkarboshi edi. Unig bir o’zi ming kishiga qarshi tura olardi. Lekin u men albatta borishim kerak dedi-da yo’lga otlandi. Bozor o’rtasida esa yuz nafar suvoriy bilan muhtasib uni ko’rib qoladi. Uni tuyadan tushurtirib, o’zi va ikki nafar askari ham tushadi. Alini ushlattirib sekingina uni uradi, u yerga qiqiladi. No’shtagin uyga qaytayotganda o’ziga o’zi gapirib: ‘Kimki, sulton farmonini bajarmasa, uning ahvoli menikiday bo’ladi”, - deydi. Qachonki podshohlik tartibi va siyosat qoidalari bir izga solinsa, adolat ishlari ham shunday bo’ladi.