Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

m

a)

28- rasm.

b)

v = 

(30b)

Jism ning  m a’lum  balandlikdan  tushishiga  ketadigan  vaqtni, 

tushayotgan jismning istalgan  nuqtadagi va  istalgan  paytdagi tezligini 

va  boshqa  kattaliklam i  yuqorida  keltirilgan  (30),  (30o)  va  (30Л) 

form ulalardan  foydalanib  hisoblab  topish  m um kin.

57

---

2 0 -  § .  Yuqoriga  tik  otilgan  jismning  harakati

Y uqoriga  tik  otilgan  jism n in g   harakati  to ‘g ‘ri  chiziqli  tekis 

sekinlanuvchan  harakatga  misol  boMa oladi.

M a’lum ki, jism larning Yerga  tortilishi tufayli,  ular o ‘z -o ‘zidan 

yuqoriga  qarab  harakat  qilm aydilar,  ularni  yuqoriga  otish  kerak, 

ya’ni  ularga yuqoriga tik yo'nalgan  biror boshlang‘ich  tezlik  berish 

kerak.

Tajribalarda  aniqlanishicha,  yuqoriga  tik  otilgan  jism  erkin 

tushayotgan jism ning tczlanishiga son jihatdan teng va unga qaram a- 

qarshi  yo‘nalishli  tezlanish  bilan  harakat  qiladi.  Shuning  uchun 

bu  h arak a td a  tezlik  kam aya  b o rad i,  b in o b a rin ,  harakat  tekis 

sekinlanuvchan boMadi.  Yuqoriga tik otilgan jism   tezligi  nolga teng 

boMib  qolguncha  tekis  sekinlanuvchan  harakat  qilib,  yuqorilashib 

boradi.  Tezligi  nolga  teng  boMgan  paytda  u  eng  katta  balandlikka 

(29-  rasm,  В  nuqta)  erishadi,  so ‘ngra  shu  balandlikdan  pastga 

qarab boshlangMch tezliksiz erkin tusha boshlaydi.  Bu yuqori  nuqtada 

otilishning  oxirgi  va  tushishning  boshlangMch  tezligi  o ‘zaro  teng 

boMadi  (v  =  vQ =  0).

Agar  yuqoriga  tik  otilgan  jism ning  boshlangMch  tezligi  u0,  / 

sekunddan  keyingi  tezligi  v,  shu  vaqt  ichida  koMarilish  balandligi 

h  va  erkin  tushish  tezlanishi  g boMsa,  unda  quyidagi  form ulalarni 

yozish  m um kin:

Jism eng yuqori nuqtaga yetganda uning tezligi  nolga teng boMgani 

uchun  (31)  form uladan

va bundan jism ning  maksimal  balandlikka koMarilish vaqti

g

ekanligi  kelib chiqadi.

h  = v0t - ~ g t 2,

v  =  vQ-  gt.

(3 1 )

(32)

(33)

v o  =  s r

( 34)

58

---

Jism n in g   m aksim al  k o 'ta rilish   balan dligini 

topishda  (28a)  formulaga  t  ning  qiym atini  (35) 

form uladan  keltirib  q o'yam iz,  u  holda

f!o 

S_  ^o. _ 

(36)

U°  8 

2  V  

2*

bo'ladi. Jism ning tushishini  Amax balandlikdan  erkin 

w

tushishi  deb  qarash  m u m k in.  Erkin  tu sh ish d a

2

i  

_ V

o ‘tgan  y o ‘l  (30a)  form ulaga  muvofiq 

m3X~^g 

b o 'lad i,  sh un in g  u ch u n   quyidagi  m u no sabatni

yozish  m um kin: