Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

-  rasm.

bilan  о ‘Ichanadigan  fiz ik   kattalik  moddiy  nuqtaning v&t  о ‘rtacha 

tezligi deyiladi:

As

U°‘'~   Д/'

(

8

)

T ra y e k to riy a n in g   A  n u q ta sid a   A C  

u rin m a   va  A B   v a ta r 

o ‘tkazam iz,bu  vatar  m oddiy  nuqtaning  A t  v aq t  o ra lig ‘idag i  A s 

ko‘chishini  ko‘rsatadi.  0 ‘rtacha tezlikning kattaligi trayektoriyaning 

turli  qism larida turlicha  boMadi.  C hunki  u As  yoMning  kattaligiga 

yoki  xuddi  shuning  o ‘zi  At  vaqt  kattaligiga  bogMiq  boMadi.  Vaqt 

oraligMni  cheksiz  kichiklashtirib  b oram iz,  y a’ni  Д/  —»  0  deb 

olamiz.  Bu holda  В  nuqta A nuqtaga, A B  vatar As yoyga intiladi va 

ularning  h a r  ikkalasi  A C   u rin m a 

bilan 

u stm a-u st  tushadi. 

S hu nd ay   qilib,  kichik  As  yoy  b o 'y lab   egri 

chiziqli  h arak at 

trayektoriyaga  A  nuqtada  oMkazilgan  urinm aning  cheksiz  kichik 

kesmasi  bo ‘ylab  to ‘g‘ri  chiziqli  harakatga  aylanadi.  Shu  As  kichik 

yoMdagi  o ‘rtacha tezlik esa A  nuqtadagi v oniy  yoki  haqiqiy  tezlikka 

intiladi.  Shuning  uch u n   oniy  tezlikning  kattaligi  quyidagicha 

ifodalanadi:

и =  lim  v  .  =  lim  ~  

^  • 

д,_»о  0' 

dt

(9)

Oniy tezlik  trayektoriyaga oMkazilgan urinm a bo'ylab yo‘nalgan. 

Д/  -»  0  da  As  ko‘chish  bilan  As  yoM  (yoy)  ustm a-ust  tushishini 

nazarga olib,

v  -   lim   v a.r=  *’m. T

7

  =  ^  

д/^ о  

д / - *о  

A t 

at

deb  yozish  m um kin.

(9a)

---

Shunday qilib,  trayektoriyaning ixtiyoriy nuqtasida harakatning 

oniy  tezligi  trayektoriyaga  о ‘tkazjlgan  urinma  bo'ylab  yo'nalgan, 

kattaligi jihatidan  esa  s  yo ‘Idan  t  vaqt  bo ‘yicha  olingan  hosilaga 

teng  bo ‘Igan  vektor  kattalikdir.

Tezlik  birligi  qilib  shunday  harakatning  tezligi  qabul qilinadiki, 

bunda jism   vaqt  birligi  davomida  masofa  birligiga  teng y o ‘Ini  bosib

о ‘tadi.

SI  da  tezlik birligi  bir sekund  ichida  bir m etr yo‘l  bosiladigan 

harakatning tezligidan  iborat bo'ladi.  Tezlik ta ’rifiga ko'ra

, 

[Д$1 

lm 

,  m

M  = 7—7 = --- =1 —