Шодиев акбар ашурович бухгалтерия ҳисобининг хусусиятлари

II.2. ҲИСОБВАРАҚЛАРДА ХЎЖАЛИК МУОМАЛАЛАРИНИ ИККИЁҚЛАМА ЁЗИШ.

Иккиёқлама ёзиш деганда хўжаликда содир бўлган муомалаларни бир ҳисобварақнинг дебетига иккинчи бир ҳисобварақнинг кредитига ёзилишига айтилади.

Корхонада юз берган хўжалик операциялари натижасида корхона маблағлари ва уларнинг ташкил топиш манбалари ўзгаради. Бундай ўзгаришлар иккитадан кам бўлмаган бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақларида акс эттирилади.
Иккиёқлама ёзув ҳар бир хўжалик муомаласининг ўзаро боғлиқ бўлган ҳисобварақларда қайд этиш йўли билан амалга оширилади. Бу билан муомалалар таъсир этадиган ҳисоб объектлари ўртасида ўзаро алоқа ўрнатилади ва бу ўз навбатида, корхона хўжалик фаолияти устидан назорат қилиш ва содир бўлаётган жараёнларни ўрганишда муҳим аҳамият касб этади.
Мисол. Ходимларга корхона кассасидан 1000000 сўм иш ҳақи тарқатилди. Ушбу хўжалик муомаласи натижасида кассадаги пул маблағлари 1 млн сўмга камайиб, бир вақтнинг ўзида корхонанинг ходимларга иш ҳақи бўйича қарзи ҳам шу суммага камаяди. Ушбу хўжалик муомаласи иккита: «Касса» ҳамда «Ходимлар билан иш ҳақи юзасидан ҳисоблашишлар» ҳисобварағида акс эттирилади. «Касса» ҳисобварағи актив ҳисобварақ бўлганлиги сабабли пул маблағларининг кўпайиши ушбу ҳисобварақнинг дебетида, пул маблағлариниинг камайиши эса ҳисобварақнинг кредит томонида акс эттирилади. «Ходимлар билан иш ҳақи юзасидан ҳисоблашишлар» ҳисобварағи пассив ҳисобварақ бўлиб, иш ҳақи бўйича корхона қарзининг кўпайиши ушбу ҳисобварақнинг кредитида, иш ҳақи бўйича қарзнинг камайиши (иш ҳақининг берилиши) ҳисобварақнинг дебетида акс эттирилади. Демак, юқоридаги мисолимиз бўйича касса (миллий валютадаги пул маблағлари) ҳисобварағи кредитланиб, ходимлар билан иш ҳақи юзасидан ҳисоблашишлар ҳисобварағи дебетланади. Бу эса бухгалтерия ҳисобварақларида қуйидагича акс эттирилади:
Д-т - «Ходимлар билан меҳнат ҳақи бўйича ҳисоблашишлар» ҳисобварағи
К-т - «Миллий валютадаги пул маблағлари» ҳисобварағи
Иккиёқлама ёзиш усулида ҳисобварақлар бир-бири билан ўзаро боғланади. Боғланувчи бу ҳисобварақлар корреспонденцияланувчи ҳисобварақлар деб аталади. Ҳисобварақлар корреспонденциясини акс эттирувчи қисқача ёзув бухгалтерия проводкаси (ўтказмаси) деб аталади. Демак, юқоридаги мисолимиз бўйича қуйидаги бухгалтерия ўтказмаси тузилади: