Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

Farg„ona viloyati shaharlarning tarkibiy tuzilishi 
Izoh:Ustunning chap va o„ng tomonida 0.5 santimetrda bitta shaxar soni, 
jami shaxarlar soni foizda 
Ma‘lumki, shaharlarning funksional tiplari ularning geografik mehnat 
taqsimotida tutgan o‗rnini, umumiy shaharlar tizimidagi xususiyatini aks ettiradi. 
Agar mamlakat yoki mintaqada shaharlarning funksional tiplari qanchalik xilma-
xil bo‗lsa, demak, bu hudud yaxshi o‗zlashtirilgan va rivojlangan bo‗ladi
.
Viloyat 
shaharlarining bajaradigan vazifasi, ixtisoslashuvida quyidagi tiplari shakllangan: 

ko‗p funksiyali viloyat markazlari (Farg‗ona);. 

ko‗p tarmoqli yirik sanoat markazlari (Qo‗qon, Marg‗ilon);

bir yoki ikki sanoat tarmog‗iga ixtisoslashgan shaharlar 
(Quvasoy, Tinchlik (Hamza), Quva) ; 

tuman markazlari va agroindustrial shaharlar (Bog‗dod, 
Beshariq, Dang‗ara, Toshloq, Yaypan, Yozyovon, Oltiariq, Rishton);

―resurs‖ shaharlar (Chimyon, Sho‗rsuv). 
Farg„ona-Marg„ilon aglomeratsiyasi
. Shaharlarning tez o‗sishi, xususan, 
aholisining tez ortib borishi ular hududining qo‗shilib ketishi shaharlarning 
murakkab hududiy tizimlarini vujudga keltiradi. Politsentrik Farg‗ona-Marg‗ilon 
aglomeratsiyasi tarkibida 6 ta shahar (Quvasoy, Tinchlik, Farg‗ona, Marg‗ilon, 
Rishton), 5 ta shaharcha (Do‗stlik, Oltiariq, Yangi Marg‗ilon, Chimyon, Toshloq) 
va qator qishloqlar bo‗lib, bu yerda mintaqaning 30 foizdan ko‗proq aholisi 
istiqomat qiladi. 
Namangan viloyati shaharlarining shakllanishi va rivojlanishi 
Mamlakat geourbanistikasida Namangan viloyati o‗ziga xos o‗rinni egallaydi. 
Mintaqa Farg‗ona vodiysining chekka shimolida, iqtisodiy rayonning Toshkent 
bilan tutash qismida joylashgan. Namangan O‗zbekistonda eng yuqori 
urbanizatsiyalashgan mintaqadir (urbanizatsiya darajasi 63.0 foiz). Vaholanki, 
sanoatlashuv va urbanizatsiyalashuv ko‗rsatkichi bir-biriga unchalik mos 
kelmaydi. 

---

80 
Qadimda daryolarning quyilish qismida yoki deltasida suv miqdoriga mos 
holda shaharlar paydo bo‗lgan, ko‗pgina soylar o‗zlarining shaharlari, vohalari 
bilan ajralib turgan. Chortoqsoy va Namangansoy–Namanganga, Kosonsoy- 
Kosonsoy va To‗raqo‗rg‗onga hayot bag‗ishlagan. 
Mintaqa xo‗jaligining tarkibi, ixtisoslashuvi, shaharlar to‗ri va tizimida o‗z 
aksini topadi. 2016 yilda hududda jami 128 ta shahar aholi manzilgohi bo‗lgan va 
ularda 1.6 mlndan ortiq aholi yashagan. Ularning 124 tasi kichik, 3 tasi o‗rta, 1ta 
yirik shaharlardan iborat bo‗lgan 2006 yilda jami shaharlarning 89.4 foizini tashkil 
etgan kichik shahar va shaharchalarda aholining 38.8 foizi, o‗rta shaharlarda 8.3 
foizi, 5.2 foizni tashkil etuvchi yirik shaharlarda 52.8 foizi yashagan bo‗lsa, 2015 
yilda ularda mos holda 59.1; 10.9 va 29.9 foiz aholi to‗plangan (-jadval) 
Viloyatning urbanistik tarkibi assimmetrik ko‗rinishga ega; bu erda fakat bitta 
katta shahar - Namangan bor, xolos . Viloyat markazida 2016 yil boshida 493.3 
ming aholi bo‗lgan. Viloyatning ―ikkinchi‖ shahri Chustda - 71,3 ming atrofida, 
Chortoqda 54.7, Kosonsoyda 52.2 ming aholi joylashgan. Pop, Turaqo‗rg‗on, 
Uchqo‗rg‗on, Uychi, Yangiqo‗rg‗on ―yarim o‗rta‖ shaharlar sinfiga mansub (20,0-
50,0 ming kishi). Qolgan barcha 119 ta shahar va shaharchalarning aholisi 20 
mingdan ko‗p emas. Shu o‗rinda Namangan shahri demografik rivojlanishiga 
alohida to‗xtab o‗tmoq zarur. Sababi so‗ngi yillarda bu shahar o‗ziga xos 
―Namangan tezligini‖ namoyon qilmoqda. Yaqin yillargacha u aholi soni bo‗yicha 
respublikamizning ikkinchi, poytaxt - Toshkentdan keyingi pog‗onani egallovchi 
shahri bo‗lib qolgan edi (Soliev A, 2010). 
Viloyat markazining qulay iqtisodiy geografik o‗rni, Sirdaryo sohilida 
joylashganligi tez rivojlanishiga, mintaqaning eng yirik markazlaridan biriga 
aylanishiga olib keldi. 1910 yilda Namanganning rasman shahar maqomini olishi, 
mintaqada engil sanoat markazi sifatida rivojlanishi,. Uning atrofida Chust, 
Oqtosh, Chortoq, Uchqo‗rg‗on kabi yo‗ldosh shahar va qishloqlar shakllana 
boshladi. 1959 yilda aglomeratsiyaning tarkibida 4 ta shahar bo‗lib, 168,8 ming 
shahar aholisi bo‗lgan. Shaharning tez o‗sishi, xususan, aholisining tez ortib 
borishi aglomeratsiyaning kengayishiga yordam berdi.