75
sharqida transchegaraviy hududda joylashgan. Mintaqa respublika hududiy mehnat
taqsimotida avtomobilsozlik,
engil sanoat tarmoqlari, paxta va pilla etishtirishga
ixtisoslashgan. 2016 yilda u 6.2 foiz respublika yalpi ichki mahsuloti, 10.0 foiz
sanoat va 10.8 foiz qishloq xo‗jalik mahsulotini ta‘minlagan.
1959 yilgi aholi ro‗yxatiga binoan viloyatda 3 ta shahar (Andijon, Namangan,
Leninsk) va 1 ta shahar tipidagi posyolka (Moskovskiy) mavjud bo‗lgan
20
. Bu
vaqtda jami shahar aholisi 173.9 ming kishini tashkil etgan (urbanizatsiya darajasi
22.6 %). 1970 yilga kelib, mintaqa aholisining 24.5 shaharliklar tashkil etgan. Bu
davrda respublika urbanizatsiya darajasi 37 foizga teng bo‗lgan, ya‘ni
Andijonga
nisbatan 12.5 foizga yuqori bo‗lgan. Ikki aholi ro‗yxati oralig‗ida hudud shahar
aholisi 80.8 ming kishiga ko‗payib, 257.7 ming kishiga etdi (-jadval). Aholining
yillik ko‗payish sur‘ati esa oldingi davrga (1959-1970 yy.) nisbatan 4.8 foizga
ortdi. 2008-2013
yillarda esa, mintaqada 50 dan ortiq shahar manzilgohlar paydo
bo‗ldi.
10-jadval
Andijon viloyati aholisining tadrijiy o„zgarishi
Yillar
1939 y.
1959 y. 1970 y.
2008 y. 2013 y.
2016 y.
Jami aholi
994.7
1162.9
1059.1
2451.2
2756.4
2910.5
Shahar aholisi
176.0
297.3
254.7
716.9
1453.9
1521.3
Qishloq aholisi 818.6
865.5
804.4
1734.3
1302.5
1389.2
Manba:Aholi ro„yxati va O„zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo„mitasi
ma‟lumotlari
2009 yilgacha viloyatda 11ta shahar va 5 ta shaharchada jami aholining 29,1
foizi istiqomat qilgan. Urbanizatsiya jarayonining bunday demografik ko‗rsatkichi
respublika o‗rtacha darajasidan (35,8 % ) ancha past bo‗lgan.
2009 yilga kelib urbanistik tarkib asosan kichik shaharlar hisobiga kengaydi
va shaharlashuv 52.5 foizga ortdi. Shahar aholisining salmog‗iga ko‗ra Andijon
Namangan va Farg‗ona viloyatlaridan keyingi 3-o‗rinni egallab oldi. Binobarin,
Namanganda urbanizatsiyaning eng yuqori ko‗rsatkichi 63.0 %, Farg‗onada 57.0
% yoki respublika darajasidan 12.3 va 6.0 punktga yuqori bo‗lgan (2016 y.).
Yangi shaharchalarning eng ko‗pi (17 ta) Andijon, Oltinko‗l (11 ta),
Marhamat (9 ta) tumanlariga to‗g‗ri keladi. Jalalquduq va Xo‗jaobodda 6 tadan,
Ulug‗nor va Qo‗rg‗ontepada bittadan agroshaharchalar tashkil etilgan.
Hozirgi vaqtda Andijonda 11 shahar va 78 ta shaharchalar mavjud bo‗lib,
ularning barchasida 1521.3 ming kishi yashaydi. Ulardan
eng kattasi viloyatning
ma‘muriy, iqtisodiy va madaniy markazi Andijon bo‗lib, unda 416.3 ming aholi
istiqomat qiladi. Mintaqaning shaharlar pog‗onasi deyarli to‗liq shakllangan. Bu
ishlab chiqarish va aholini hududiy tashkil etish, mintaqa hududiy mujassamlashuv
darajasining o‗ziga xosligidan dalolat beradi. Chunonchi, viloyat markazi Andijon-
yirik, Shahrixon, Asaka–o‗rta shaharlar guruhiga kiradi. Viloyat shaharlar ierarxik
pog‗onasida birorta katta shahar yo‗q. Shahrixon tobora ―yuzminglik‖ shaharlar
ostonasiga yaqinlashib kelmoqda. Aholisi 20-50 ming kishi, ya‘ni ―yarim o‗rta‖
shaharlar soni 13 ta bo‗lib, shaharlar tizimining 14.6 foizini egallaydi (10-jadval).
20
Наманган шаҳри ўша вақтда Андижон вилояти таркибида бўлган.
76
Andijonda shahar tashkil etuvchi tarmoqlar tor ixtisoslashuvga ega.
Asaka va
Shahrixon sanoat markazlari sifatida, savdo va transport infratuzilmasining
rivojlanishi asosida Qorasuv, Xonobod shaharlari vujudga keldi.
Janubiy
Olamushuk, Polvontosh, Andijon kabi ―resurs‖ shaharlarining shakllanishida tabiiy
boyliklardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etgan.
Viloyatdagi mavjud shahar joylarning tashkil topishi va funksional
xususiyatiga turli omillar ta‘sir ko‗rsatgan. Xususan, zamonaviy Andijon ko‗p
funksiyali, iqtisodiy, siyosiy, fan va madaniyat markazi vazifasini bajaradi.
Qadimiy
Andijon
shahri (IX asr) azaldan demografik, madaniy va ma‘muriy
salohiyati, qulay transport geografik o‗rni, savdo va hunarmandchilik markazi
sanalgan. Ayniqsa, Temuriylar davrida shahar Farg‗ona
vodiysining iqtisodiy va
siyosiy poytaxti funksiyasini bajargan. Zahiriddin Muhammad Bobur mazkur
shaharga ―Movaraunnahrda Samarqand va Keshdan keyin Andijondan kattaroq
istehkom yo‗q‖ –deya ta‘rif bergan.
Andijondan Toshkent, O‗sh,
Jalolobod, Qo‗qon, Marg‗ilon, Farg‗ona va
boshqa manzillarga o‗tgan temir va magistral yo‗llar ham mintaqa shaharlarining
shakllanishi va rivojlanishida katta rol o‗ynadi. Uning hissasiga viloyatdagi jami
shaharliklarning 27.3, iqtisodiy rayonning 8 foizi to‗g‗ri keladi. Ayni paytda shahar
viloyat yalpi sanoat mahsulotining 16,1, Asaka 65,8 foizini, demak, bu ikki shahar
uning 4/5 qismidan ko‗prog‗ini ta‘minlaydi.
O‗sish qutb va markazi hisoblangan
Do'stlaringiz bilan baham: 
