Sh. Ya. Zokirxo’jayev, M. U. Solihov Shifokor va bemor

8. Qariyalar yurak-qon tomir tizimi
60 yoshdan o’tgan odam yuragi og’irligi kamayadi, bo’shliqlari 
kengayadi, endokard qalinlashadi, kardiomiotsitlar atrofiyaga uchraydi. 
Qon tomirlarning ichki qavati qalinlashadi, elastikligi kamayadi. Yurak 
qisqarishlari ritmi sekinlashadi, gemodinamika va kardiodinamika o ’z- 
garadi. Miokardning qisqarish qobiliyati va energetik jarayonning sust- 
lashishi yurak yetishmovchiligiga olib keladi. Qon aylanishining gipo- 
talamik regulyassiyasining buzilishi, qonda vazopressin miqdorining 
ortib ketishi, buyraklarda qon aylanishining pasayishi arterial giperten- 
ziyaga olib keladi. Koronar qon tomirlarning sklerozi esa yurakning 
ishemik kasalliklariga sabab bo’ladi.
9. Qariyalar nafas olish tizimi
Nafas organlarining shilliq qavatlarida qarish jarayonida atrofik o’z­
garishlar paydo bo’ladi, bronx devorlarida distrofik sklerotik o’zgarish­
lar paydo bo’ladi. O ’pkada alveolalar shakli o ’zgaradi, bazal membrana 
qalinlashadi, alveolalar chuqurligi kamayadi, nafas olish ritmi tezlashib, 
aritmiyalar vujudga keladi, o ’pkaning xayotiy sig’imi kamayadi, bu esa 
bronx o ’tkazuvchanligining pasayishi, nafas mushaklari kuchining pasa­
yishi, ko’krak qafasi rigidligini oshishiga olib keladi.
109

---

10. Qariyalar xazm tizimi, siydik ayiruv va suyak-
bo’g’im tizimlari o’ziga xosligi
Me'da va ichak yo’llari epiteliyasida qarish jarayonida atrofik o ’zga­
rishlar bo’ladi. Jigar massasi kamayadi, dezintoksikatsion funksiyasi pa­
sayadi. Me'daning evakuator va motor funksiyasi pasayadi. So’lak bezla- 
rining funksiyasi pasayishi, tishlarning tushib ketishi, og’iz bo’shlig’ida 
ovqatning mexanik maydalanishining yomonlashtiradi, ovqat xazm bo’- 
lishini buzadi. Me'da sekretsiyasining pasayishi gipoatsid gastritni kelti­
rib chiqaradi. Ingichka ichakda so’rilish jarayoni buziladi, peristaltika 
pasayadi, natijada qabziyat paydo bo’ladi. Buyrakda qon aylanishi, filt- 
ratsiya, reabsorbsiya pasayadi. Qarilik oqibatida buyraklar va siydik aj- 
ratish apparati faoliyati xam o ’zgaradi, ularning konsentratsion xususi- 
yati kamayib tungi diurez ko’payadi, qarilikda uyqu paytida siydik xosil 
bo’lishining fiziologik to ’xtalishi kuzatilmaydi. Erkaklarda ko’proq 
prostata bezining adenomasi paydo bo’ladi. Suyak va bo’g’imlarda 
osteoporoz, osteoxondroz va atrofik o ’zgarishlar sodir bo’ladi.
Dunyo axolisining qariyalar xisobiga oshishi iqtisodiy siyosatga 
ta'sir etadi va sog’liqni saqlash tizimiga murakkab ma'suliyatni yuklaydi. 
Bu esa shifokorlar va xamshiralardan aloxida bilimlar va ko’nikmalami 
bilishni talab etadi. Tibbiyot xodimlari keksa yoshdagi bemorlarni alo­
xida parvarish qilishlari, etika va deontologiya qoidalariga vijdonan 
amal qilishlari, keksa yoshdagi bemorlar ruxiy xolatini tushunishlari 
zarur.
Qari yoshdagi bemorlar tibbiy yordamga murojaat qilishganda ular­
ni jamiyatning teng xuquqli a'zosi deb bilish va ularga aloxida xurmat va 
ehtirom ko’rsatish zarur. Bunday bemorlarni davolashda ularning kasal­
lik tarixi bilan bir qatorda ijtimoiy psixologik axvoli bilan xam tanishish 
kerak. Vrach yoki xamshira geriatrik bemorlar axvoli bilan yaqindan 
tanishib chiqib tez-tez ulardan xabar olishlari zarur. Ayniqsa yolg’iz 
yashaydigan qariyalaming ijtimoiy, ruxiy va jism oniy axvolini bilish 
geriatrik yordamning asosiy vazifalaridan biridir (30-rasm).
Kasalxona sharoitlarida qariyalarga keng sharoitlar yaratish, ular 
bilan ko’proq suxbatlashish, xayotga qiziqishlarini ortirish kerak. Xam­
shira bunday bemorlarni ovqatlantirishi, yuvintirishi va kiyintirishi, bun­
day bemorlar bilan psixologik aloqani o ’rnatib, o ’ziga ishonchni orttiri- 
shi kerak. Geriatrik bemorlar o ’z o ’tmishlari xaqida faxrlanib gapiradi- 
lar, ularni ko’proq o ’tmish va o ’tmish voqealari, yutuqlari qiziqtiradi. 
110

---

Ular kelajak xaqida o ’ylash va gapirishdan, o’limdan qo’rqadilar.