Sh. Ya. Zokirxo’jayev, M. U. Solihov Shifokor va bemor

5. Qariyalar asab tizimidagi o’ziga xos o’zgarishlar
Asab tizimida organizm qarishida miya o g ’irligi kamayadi, pushta- 
lar yupqalashadi, egatchalar kengayadi, qorinchalar bo’shliqlari kattala- 
shadi, neyronlarda distrofik va atrofik o ’zgarishlar ro’y beradi. Markaziy 
nerv sistemasidagi yoshga bog’liq o ’zgarishlar oqibatida qarilik belgilari 
namoyon bo’ladi: psixikada, oliy nerv faoliyatida, aqliy va jismoniy qo­
biliyatining pasayishi, organizm ichki faoliyati buzilishi, xotira pasayishi 
kuzatiladi.
I. 
Pavlovning fikricha, qarilikda miyadagi qo’zgalish va tormozla- 
nish jarayonlarining bir-biri bilan almashinishi sustlashadi, shartli ref- 
lekslar paydo bo’lishi qiyinlashadi. Shartsiz reflekslar xarakteri xam 
o ’zgaradi, analizatorlar faoliyati pasayadi.
6. Qariyalar ruxiyatidagi o’ziga xos o’zgarishlar
Qarilikda inson ruxiy faoliyatida bilish, idrok, fikr qilish, tafakkur, 
emotsiyalar pasayadi. Yoshga aloqador o ’zgarishlar ya'ni moddalar al- 
mashinuvining buzilishi, jinsiy bezlar funksiyasining susayishi, endokrin 
muvozanatning buzilishidan psixoz paydo bo’ladi. Bemorlar ko’nglida 
xavotirlanish, bezovtalanish, besaranjomlik, gunoxkorlik, vasvasa, sekin- 
asta aql pastlik rivojlanadi, o ’z joniga suiqasd qilish xollari kuzatiladi.
108

---

7. Qariyalar endokrin tizimi
Qarilikda endokrin bezlarda atrofik va sklerotik o ’zgarishlar paydo 
bo’ladi, sekretor funksiyalar pasayadi. Gipofizda bazofil xujayralar soni 
ko’payib atsidofil xujayralar soni kamayib ketadi. Bu xujayralarda DNK 
miqdori kamayadi, kolloid to’planadi. Qalqonsimon bezlar epiteliotsit- 
larida DNK miqdori kamayib ketadi. Me'da osti bezida destruktiv o’zga­
rishlar oqibatida yirik orolchalar kamayib, mayda orolchalar ko’payib 
ketadi. |3-xujayralar soni kamayib, qandli diabet rivojlanadi. Striopallidar 
sistemada katexolamin almashinuvining buzilishi parkinsonizm rivojla- 
nishiga sabab bo’ladi.