Sh. Ya. Zokirxo’jayev, M. U. Solihov Shifokor va bemor

11. Qarilarda eng ko’p uchrovchi kasalliklar
1. Gastroenterologik - surunkali gastrit, surunkali pankreatit, surunkali 
xolesistit;
114

---

2. Nafas yo’llari kasalliklari - bronxial astma, surunkali bronxit, pneu­
monia, o ’pka raki;
3. Yurak qon tomir va orqa miya kasalliklari - ateroskleroz, steno- 
kardiya, miokard infarkti, yurak ishemik kasallliklari;
4. 
Psixiatrik kasalliklar - alstgeymer, makulyar degeneratsiya, parkin- 
sonizm;
5. 
Endokrin kasalliklar - qandli diabet, gipoterioz, semirish,klimaks. 
Qari bemorlarga gapirganda balandroq ovozda, tushunarsiz termin-
larni ishlatmasdan, mehribonlik ila munosabatda bo’lish kerak.
Nazorat savollari:
1. 
Geriatriya fani to’g ’risida m a’lumot bering.
2. 
Geriatriya fani qanday bo’limlardan iborat?
3. Axoli demografik tuzilmasi to’g ’risida m a’lumot.
4. 
Qariya organizmning o ’ziga xosligi.
5. Qariya insonlar ruxiyati o ’ziga xosligi.
6
. 
Stasionar sharoitidagi qariya bemorlar bilan muloqot.
7. 
Qariya bemorlarda ko’p uchrovchi kasalliklar va ularni o ’ziga 
xosligi.
115

---

X III bob. O G ’IR VA O ’LAYOTGAN BEM O R LA R
BILAN M ULO Q O TN IN G O ’Z IG A X O SLIG I.
O ’LIM N ING PSIX O LO G IK BO SQ IC H LA R I
1. Og’ir va o’layotgan bemorlar bilan muloqotning
o’ziga xosligi
Tanatologiya 
(thanatos
- o ’lim, 
logos -
fan) tushunchasi 1912 yili 
Roshel Park tomonidan taklif etilgan. Tanatologiya fani inson organiz- 
mini o ’limi qonuniyatlarini o’rganuvchi fandir. Tibbiy ilmiy adabiyotlar- 
da o ’lim xolatini psixologik-psixiatrik aspekti kam yoritilgan. Chet el 
atoqli psixolog-psixoterapevt olimlaridan Z. Freyd, K. Yung, S. Grof, 
E. Kyubler Ross va boshqa olimlarning shu yo’nalishdagi ilmiy izlanish- 
lari natijalari mavjud. Sergey Ryazantsevning “Tanatologiya - o ’lim qo­
nuniyatlarini o ’rganuvchi fan” kitobida o ’lim xolatida organizm a ’zolari 
va to ’qimalarida roy beruvchi o ’zgarishlar bilan birga kasalligi tuzalmas, 
o ’lishi aniq insonlar ruxiyatidagi o ’zgarishlar to ’g ’risida m a’lumotlar 
keltirilgan. O ’lim klinik, biologik turlarga bo’linib, o ’lim xulosasi biolo- 
gik turda xayotiy muxim a’zolar (bosh miya, yurak-qon tomir va nafas 
tizimi) ish faoliyatini tiklanmaslik darajasida buzilishiga aytiladi. Be­
morlar o ’zini tuzalmas kasallik bilan og’riganini bilib qolishsa ular ruxi- 
yatini o ’garishi kuzatiladi. Kasallik og’ir kechayotgan va o ’lim xavf so- 
layotgan bemorlar bilan muloqotni o’ziga xos bolishi bu bemorlarni mu­
qarrar o ’lim xavfi natijasida ruxiyatida kechuvchi tushkunlik xolatlari 
bilan bog’liq. O'limni psixologik bosqichlari olimlar tomonidan o ’rgani- 
lib bu davrda bemorlar bilan muloqot turli o ’lim bosqichlarida o ’ziga 
xos bo’lishi kerakligi aniqlangan.
Elizabet Kyubler Ross, psixiatr va bolalar shifokori, Chikago Uni- 
versiteti psixopatologiya fakultetida faoliyat yuritadi, u butun faoliyati 
davomida bugungi kun insonlarining o'lim muammosi va o'lim jarayon- 
larini o'rgangan. U shogirdlari bilan bu muammo ustida ishlagan va o'z 
ilmiy maktabiga asos solgan. U bu muammoga 20 yildan ortiq faoliya­
tini bag'ishlagan va ko'plab monografiyalar yozgan, ular bugun tanatolo- 
giyaning klassikasi hisoblanadi. Ko'p yillik kuzatuvlar va psixoterapevt 
sifatida uzoq yillar og'ir kasallar bilan mehnat, bundan tashqari shifo-
116

---

korlar, hamshiralar va ruhoniylar bilan seminar mashg'ulotlar natijasi 
"O'lim va o'lish jarayoni" (1969, 1977) asarlarida yoritilgan.