Sh. Ya. Zokirxo’jayev, M. U. Solihov Shifokor va bemor

2. O'limning psixologik bosqichlari
Elizabet Kyubler Rossning bayonicha og'ir kasallar ruhiy holati no- 
turg'un bo'lib, asosan 5 bosqichda kechadi:
Birinchi bosqich - mavjud faktni qabul qilmaslik va inkor etish bo'­
lib,'"faqat men emas","bo'lishi mumkin emas","bu unday kasallik emas" 
degan noroziliklar bilan kechadi. Kasalda kelajak haqida qurquv, zo'ri- 
qish va bezovtalik paydo bo'ladi. Bu davrga xos o'zgarishlardan biri be­
mor turli usullar bilan, zamonaviy tekshiruvlardan o'tib mavjud kasallik- 
ni inkor qilishga, qo'yilgan tashxis xatoligiga ishonishni xohlaydi va un- 
dagi kasallik unchalik ham qo'rqinchli emasligiga, halokatli tugamasli- 
giga ruhiy jihatdan ishonishga tirishadi. Yana ba'zi hollarda, bemorlar 
kasalligi haqida eshitib o'zini boshqacha tuta boshlaydi: ular befarq, 
tushkunlikka tushgan, umidsiz bo'lib qoladi. Keyin esa "Men tez orada 
tuzalib ketaman" - deb o'zini ishontira boshlaydi. Bu individual ruhiy 
himoya bo'lib, bemorni turli zo'riqishlarni yengib o'tishiga yordam be- 
radi. Afsuski ko'pchilik ruhshunoslar takidlashicha, bu bosqichda, be­
morlar turli og'ir holatlami ifodalovchi tushlar ko'radi (qora tuynuk, 
oxirida eshik mavjud bo'lgan qop-qora tunnel...).
Ikkinchi bosqich - norozilik bosqichi. Turli hil tekshiruvlar ham ka- 
sallikni mavjudligini tasdiqlasa, birinchi hislar o'tib ketadi va bemorlar- 
da norozilik hissi paydo bo'ladi va mavjud holatga qatiy iztirob rivojla- 
nadi.
"Nega aynan men?","Nega boshqalar yashaydi, men esa o'lishim 
kerak?", "Nega shunchalik erta, meni hali qilishim kerak bo'lgan shun- 
cha ishlarim borku?" va boshqalar. Shunday qilib, bu bosqich bemor 
uchun ham, uning yaqinlari uchun ham juda og'ir bo'lib, deyarli barcha 
kasallarda kuzatiladi. Bemor shifokordan qancha umri qolganligini tez 
tez so'rab, unga murojaat qiladi, unda reaktiv depressiya simptomlari 
rivojlanadi, suitsidal hayollar va harakatlar paydo bo'lishi ham mumkin. 
Albatta bu bosqichda bemorga, malakali psixolog psixoterapiya o ’tkazi- 
shi kerak bo'ladi, bemor yaqinlari ham ruhiy ko'makka juda muhtojdir.
Uchinchi bosqich - umrni uzaytirish haqida iltimoslar va iltijolar 
davri. Bemorlar bor haqiqatni qabul qiladilar, lekin “Hozir emas, yana 
ozroq bor” deb umid qiladi. Hatto aw al xudoga ishonmaydiganlar ham
117

---

endi unga iltijolar bilan murojaat qila boshlaydi. Qalblarida ishonch pay­
do bo'ladi. G ’ayri tabiiy kuchlarga ishona boshlaydilar. Sanab o'tilgan 
uch bosqich - krizis bosqichidir.
To'rtinchi bosqich - reaktiv depressiya davri bo'lib, aybdorlik hissi, 
arazlar, o'ksinish va qayg'u bosqichidir. Bemor aniq o'layotganini his 
qiladi. Bu davrda boshqalarga yetkazilgan og'riqlar, qilgan ahmoqona 
ishlari, boshidan kechirganlarini eslaydi. Bemor o'limini tan oladi va 
xaqiqatni qabul qiladi, barcha hayotiy muammolarni esdan chiqaradi va 
o'z ichki dunyosiga sho'ng'ib ketadi.
Beshinchi bosqich - o'z o'limini qabul qilish bosqichi. Bemor yaqin- 
lashayotgan o'limni tik qarshi oladi, atrofga qiziqishi so'nadi, hissiyotlari 
faqat o'lim onlariga tayyorgarlik bilan band bo'ladi.Bu bosqichda xarak- 
ter o ’zgarishi kuzatilishi mumkin.
Tavsiflangan bosqichlar - faqat m a’lum sxema xalos. Har doim ham 
bu ketma-ketlikda bo'lavermaydi. Ba'zan 2-bosqichdan 1-bosqichga, 3- 
bosqichdan 
2
-bosqichga qaytishi mumkin va hokazo. Kutilmagan o'lim- 
da, albatta, bu bosqichlar bo'lmaydi.