Sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov kommunal gigiena

YUZA SUV HAVZALARI
Birinchi darajali suv manbalari 28-74-82 raqamli Davlat standarti talablga javob berishi uchun ular dastlab koagulyaciyalanib fil’trlanishi, so’ngra zararsiz holatga keltirilishi zarur. Ikkinchi darajali suv havzalari suvida fitoplanktonlar borligi aniqlansa, bunday suvlar mikrofil’trdan o’tkaziladi.
Uchinchi darajali suvlarni Davlat standarti darajasiga ko’tarish uchun oksidlovchi moddalar ishlatiladi, shimdirish va zararsizlantirishning boshqa usullaridan foydalaniladi.

17- j a d v a l 27-61-84 raqamli Davlat standarti bo’yicha suv manbalarining sifat ko’rsatkichi Ko’rsatkichlari	Suv manbalarining klasslar bo’yicha sifat ko’rsatkichlari
	1	2	3
Yer osti suv manbalari Loyqaligi Rangi Suvning rN ko’rsatkichi Temir Marganec Vodorod sul’fid Ftor Pyermanganatli oksidlanish Ichak tayoqchasi baktyeriyalari guruhi YUza suv havzalari	1,5 mg/dm^3 gacha 20° gacha 6—9 0,3 mg/dm^3 ga­cha 0,1 mg/dm^3 ga­cha y°’q 1,5-0 7 mg/dm^3 gacha mg/dm^3 gacha dm^3 gacha	1,5 mg/ dm^3 gacha 20° gacha 6—9 10 mg/ dm^3 gacha mg/ dm^3 gacha 3 mg/ dm^3 gacha 1,5—0,7 mg/dm^3 gacha mg/ dm^3 gacha 100 dm^3 gacha 1500mg/ dm^3 gacha	10 mg/ dm^3 gacha 50° gacha 6—9 mg/ dm^3 gacha 2 mg/ dm^3 gacha 10 mg/ dm^3 gacha 5 mg/ dm^3 gacha mg/ dm^3 gacha 1000 dm 10 000 mg/dm^3 gacha

Loyqaligi

20 mg/dm^3 gacha

d a v o m i Ko’rsatkichlari	Suv manbalarining klasslar bo’yicha sifat ko’rsatkichlari
	1	2	3
Rangi hamda hidi 20 va 60° S ball bo’yicha Suvning rN ko’rsatkichi Temir Marganec Fitoplankton Fitoplankton hujayralari OBE to’liq mg O2 dm^3 Pyermanganat oksidlanish mg O2/dm^3 1 dm suvdagi ichak tayoqchasi miqdori (laktoza parchalaydigan)	35° gacha 6,5—8,5 1 mg/dm^3 0,1 mg/dm^3 sm^3 gacha 1000 mg/dm^3 gacha gacha 7 gacha 3 gacha 1000 gacha	120° gacha 6,5—8,5 3 mg/dm^3 1,0 mg/dm^3 5 sm^3 gacha 10000 mg/dm^3 O2 gacha 5 gacha 15 gacha 5 gacha 100 gacha	200° gacha 6,5—5 5 mg/dm^3 gacha 2 mg/dm^3 50 sm^3 gacha 10000 mg/dm^3 O2 gacha 7 gacha 20 gacha 7 gacha 50 000 gacha

OCHIQ SUV HAVZALARIDAN MARKAZLASHGAN VODOPROVOD INSHOOTLARI QURISHDA FOYDALANISH
Aholini markazlashgan vodoprovod suvi bilan ta’minlash maqsadida ko’pincha ochiq yuza suv havzalaridan foydalaniladi, vodoprovod inshootlari


daryo, ko’l, suv omborlari, kanallar bo’yiga yoki ma’lum masofa qoldirib aholi turar joylari yaqiniga quriladi. Masalan, Toshkentda vodoprovod inshooti shahar markaziga joylashgan. Ko’pchilik shaharlarda vodoprovod inshootlari shahar va posyolkalar tashqarisiga quriladi. Ochiq suv havzalaridan vodoprovod inshootlariga boradigan suv albatta ishlovdan o’tib, so’ngra aholiga vodoprovod tarmoqlari orqali tarqatiladi.
Vodoprovod inshootlari: 1) bosh inshoot — suv olish joyi, tozalash inshootlari va nasos stanciyalari; 2) suvni taqsimlaydigan vodoprovod trubalari, rezyervuarlar, suv olish kolonkalari va boshqalardan iborat.
SUV OLISH INSHOOTLARI UCHUN JOY TANLASH
Har qanday holatda ham suv olinadi gan joy quyidagi talablarga javob berishi kerak:

1. 
   sanitariya nuqtai nazaridan ifloslanish xavfining yo’qligi;
   
2. 
   u yerda doimo suvning etarli bo’lishi;
   

v) suv olinadigan joy himoyalangan bo’lmog’i;



g
/ J + J i’

7- rasm. Daryodan suv olish uchun mo’ljallangan vodoprovod sxemasi.

)
) suv olish joyi oqova suvlar oqib tushadigan territoriyadan yuqoriroqda bo’lishi lozim;





I—daryoning suv olinadigan joyi; 2—birinchi ko’taradigan nasos stanciya; 3—tindirgich (koagulyaciya bilan); 4— fil’trlar; 5— xlorator; 6— toza suv yig’adigan rezyervuar; 7— ikkinchi ko’taradigan nasos stanciya; 8— suv tashuvchi yo’l; 9— suvga bosim byeradigan stayudiya; 10— vodoprovodnipg taqsimlovchi tarmog’i.
d) vodoprovod inshooti qurilayotganda shahar yoki posyolkalarning faqatgina hozirgi chegarasi nazarda tutilmasdan, balki bosh loyihadagi chegarasi ham nazarda tutilmog’i kerak.
Suv olinadigan daryolar unga quyiladigan daryochalardan holi bo’lsa yana ham yaxshi. Suv olinadigan daryoning qirg’og’i yuvilib ketmaydigan, chuqurligi kamida 2,5 metr bo’lmog’i lozim. SHunda trubalarga loy, qum, xas-cho’plar tiqilib qolmaydi. Suv omborlarida esa suv olish joyi anchagina chuqurroq bo’lmog’i kerak. CHunki suvning yuza qavati ko’pincha ko’karadi. Ma’lumki, suv omborlarida suv qavatlari doimo o’zgarib turadi, shuning uchun suv olish uskunalari (trubalar) sharnirlarga o’rnatilgan bo’lib, suv olish chuqurligini o’zgartirib turishga imkon byeradi.
Agar suv ko’llardan rlinadigan bo’lsa, suvga iflos oqova suvlar tushmasligiga ishonch hosil bo’lgandagina olish mumkin.
Suv olish yoki suv qabul qilish inshootlari har xil bo’lishi mumkin.
Ularning vazifasi kichik suv rezyervuarini tashkil qilib undan suvni nasoslar orqali suv tozalash inshootlariga chiqarib berishdir. Hovuzlarda qisman bo’lsada suv tinadi, osilmalardan holi bo’ladi, maxsus to’rlarda ushlanib qoladi. Agar suv qabul qilish inshootlari yaxshi jihozlangan bo’lsa, suvning tozalanishi tugatilgan hisoblanadi.
VODOPROVOD INSHOOTLARI VA ULARNING ASOSIY VAZIFALARI SUV SIFITINI YAXSHILLSH USULLARI
Vodoprovod inshootlari qanday usulda qurilgan bo’lmasin ularning vazifasi aholiga tarqatiladigan suvning 28-74-82 raqamli Davlat standarti («Ichimlik suv») talabiga javob berishidir.
Suv deganda kishi ko’z oldida faqat tiniq, rangsiz suyuqlik namoyon bo’ladi. Ammo, bunday suvlar faqat yer osti qatlamlarida joylashgan bo’ladi. Daryo, ariq, kanal va ko’l suvlari esa bunday talabga javob byermaydi.
Ochiq suv havzalaridan olinadigan suv aholiga toza holatda etib borishi uchun ularning sifati turli usullar bilan yaxshilanadi. Ular tindiriladi, ko’zga ko’rinmas osilmalardan tozalanadi va shundan so’nggina foydalanishga ruxsat byeriladi.
Suvni zararsizlantirishdan asosiy maqsad suv tarkibidagi baktyeriya va viruslarni qirib tashlash, shu bilan aholi o’rtasida yuqumli kasalliklar tarqalishining oldini olishdir.
Bu maqsadda fil’trlar, koagulyantlar, turli reagentlar, dezinfekciya qiluvchi vositalardan foydalaniladi.
Suvning hidi va mazasi maxsus ishlov bsrish orqali yo’qotiladi.
Ba’zi hollarda suv tarkibidagi zararli moddalarni yo’qotish uchun
maxsus usullardan foydalaniladi. Masalan, suv tarkibidagi ftor elementlari maxsus yo’l bilan yo’qotiladi.
SUVNI TINDIRISH VA RANGSIZLAITIRISH
Suvni tarmoqlarga ulashdan oldin tarkibidagi fito- va zooplan-ktonlardan holi qilinadi. CHunki ular tozalash inshootlarini if-loslantirib ularning yaxshi ishlashiga yo’l qo’ymaydi. Agar suv bir oy davomida ko’karib ketsa va 1 sm suvda 300 ga yaqin fitoplanktonlar topilsa, suv mikrofil’trdan va barabanli elaklardan o ’ tkaziladi.
Mikrofil’trlar 0,44 x 0,4 mm li, barabanli elaklar 0,5 x 0,5 mm li sim to’r tortilgan kataklardan iborat bo’ladi. Ishlanuvchi suv baraban ichiga byeriladi, to’rlardan fil’trlanib mikrofil’tr kamyerasiga, so’ngra suv moslamaning boshqa qismlariga o’tadi. Elakli barabanning 3/5 qismi suvga cho’ktirilgan bo’lib, u doimo aylanib turadi. To’rlarda ushlanib qolgan ifloslar, voronkalar
orqali kanalizaciya trubalariga yuboriladi.
Suvdagi osilma moddalarning 30—40 foizini mikrofil’trlar ushlab qoladi, zooplanktonlar 100% gacha, fitoplanktonlar esa 60— 90% gacha ushlanib qoladi. Mikrofil’trlarning ishlatilishi boshqa tarmoqlar ishini yaxshilaydi.
Suv mexanik usulda tindirilganda va fil’trlanganda 0,1 mkm li osilma zarrachalar ushlanib qoladi. Suvdagi kolloid va juda yupqa dispyersli aralashmalar avval parchalanib, so’ngra koagulyaciya yo’li bilan yo’qotiladi.

8.