Sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov kommunal gigiena

18 - j a d v a l

Koagulyantlarnmng ruxsat etilgan miqdori

l
1 l suvga qo’shiladigan alyumin
sul’fat yoki temir xlorid miqdori
suvdagi osilma moddalar miqdori (mg da

)
25—35
30—45
40—60
45-70
55-80
60—90
65—105
75—115
80—125
90—130

100 gacha 101—200 201—400 401—600 601—800 801—1000 1001—1400 1401—1800 1801—2200 2201—2500

Rangli suvlar ishlanayotgan vaqtda koagulyantlar miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi.
Dk = 4 Vc
c — ishlanadigan suvning rangi, gradusda — platina-kobal’tli shkala bo’yicha.
Ishlangan suvdagi qoldiq koagulyant miqdori — ya’ni alyuminiy 0,5 mg, temir 0,3 mg, sintetik flokkulyant poliakrilamid esa 2,0 mg dan oshmasligi kerak (28-74-82 raqamli Davlat standarti, «Ichimlik suv»).
Keyingi yillarda suvdagi kolloid moddalarni neytrallash va flokkulyaciya qilish maqsadida sintetik moddalardan poliakril amid ishlatilmoqda.
Suvga alyumin sul’fat qo’shilganda reakciya quyidagicha boradi:
A12(SO₄)z⁺ZSa(NSOz)2=ZSaSO4+2A1(ON)z+6So2 A12(SO4)z+ZMg(NSOz)2 =ZA1(ON)3+ZMgSO4+6SO2
Alyumin gidroksidning koagulyaciya vaqtida paydo bo’lishi juda muhim, chunki sul’fat kislotaning kal’ciyli va magniyli tuzi va karbona

t


angidrid gazi koagulyaciya jarayonida mutlaqo qatnashmaydi,
A1(ON)z suvda kolloid eritma hosil qilib, o’zi koagulyaciya jarayonida faol qatnashadi. Oqibatda, yuqorida nomi zikr qilingak jarayonlar yordamida suv tezroq tindiriladi, koagulyaciya jarayoni davom etavyeradi.
Ba’zan suvning rangi sarg’ishroq bo’ladi, bu suv tarkibida gumin moddasi borligidan dalolat byeradi. Koagulyant pag’alar gumin moddalarini shimib, suv rangani o’zgartiradi va standart talabiga yaqinlashtiradi.
Koagulyant sifatida alyumin oksixlorid ishlatish ham mumkin. [A1₂(ON)₃Sl 6N₂O]. Alyuminat natriy — NaAlO₃ koagulyaciya jarayonida suvning o’zgarishiga sabab bo’lmaydi.
Faolligi jihatidan alyuminiy sul’fatdan qolishmaydigan temir xlorid tuzi yoki temir kuporosi ham koagulyant sifatida ishlatiladi, G’eSO₄ • 7N₂O yoki G’eS1₃. Ammo, bu koagulyantlarning suvni oz bo’lsada ishqoriy reakciyasini oshirish va rang o’zgartirish xususiyati borligi tufayli ko’p ishlatishga ruxsat byerilmaydi.
Alyuminiy sul’fat ta’sirida ro’y byeradigan gidroliz reakciyasida suv rNining ta’siri ancha katta. Masalan, rN ning pasayishi gidrolizni susaytiradi, rN yuqori bo’lsa manfiy zaryadga ega bo’lgan — ALO- hosil bo’ladi. U suvda koagulyaciya jarayonini vujudga keltirmaydi. SHuning uchun ham A1₂-(SO₄)₂ ning normal rN i 4,3—7,6 dan 5,5—6,5 gacha.
Vodoprovod inshootlarida suvni tindirish va rangsizlantirish jarayonlarini tezlashtirish, koagulyaciya sifatini oshirish maqsadida yuqori molekulali sintetik birikmalar ham ishlatiladi. Bular anionli va kationli flokkulyantlar bo’lib, anionli flokkulyantlarga — poliakril amid K-4, K-6, aktivlashtirilgan kremniy kislota, kationli flokkulyantlarga esa VA-2 lar misol bo’ladi. Anionli flokkulyantlyr ahamiyatini oshirish uchun suvni oz bo’lsada koagulyaciyalash zarur, kationli flokkulyantlar uchun esa buning hojati yo’q.Suvni tindirish uchun maxsus tindirgachlardan foydalaniladi.
Tindirgichning tuzilishi tik tindirgachga o’xshab, tagi konuscimon
bo’ladi. Undagi suv koagulyant bilan aralashgandan so’ng, tindirgichning pastki qismiga o’tadi, maydon bo’ylab tarqaladi, so’ng koagulyantning osig’liq pag’alari orasidan o’tib tezlik bilan yuqoriga ko’tariladi. SHunda suv tarkibidagi osshshalar pag’alar yordamida ushlanib qoladi.
Suv osilma quyqum zonasi orqali tindirilgan suv zonasiga kiradi, so’ngra tindirgachning yuqori qismidagi to’siqdan toshib aylanma novga tushadi, undan esa fil’trga o’tadi. Pag’a quyqumlari va aralashmalar bir joyga to’planib zichlashadi, ularni kanalizaciya shohobchalariga oqiziladi.
Bunday tindirgichlar tik tindirgichlardan birmuncha afzal. Ammo, sutkasiga 50 000 m dan ortiq suvni tindira olmaydi. SHuning uchun
bunday tindirgichlardan katta vodoprovod inshootlariga suv chiqarishda foydalanilmaydi.