Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

бу тепкиларнинг зарбасидан танаси цанчалик зирқираб оғрц- масин ўзини тутди, тишини штига цўйиб чидади. (С. Аҳм.) Эр- шси кещуруп Осттщул уйга жуда хурсанд, огзы цулоғида цайтиб келди. (С. Абдщаҳҳор.)
Баъзи фразеолопшилар турли ривоят, ақида, тушунчалар билан боғланади. Букдай фразеологизмларнинг маъносини хам таркибндаги сўзлар маъноларидан келтириб чиқаряб •бўлмай- ди. Қуйидаги мисоллардаги фразеологизмлар шундай хусуси- ятга эга.: Абдурасул эса бош чайқади-да, қаттиқ бир пашқириб Давлатёрга айтди: Думи хуржунда иш қилиб қўйибсан-да, ука! (П. Т.) ...кўзим учиб тургани йўқ эди-ку, қаёқдан билиб чиқа қолдингиз. (Р. Ф.)
Оддий халқ ўртасида «кўз учса», бирор ҳоднса 'юз беради, кимдир келади деган тушунча бор. Кўзи учмоқ фразеологизми- нянг машиоси ана шу тушунчага боғлаиади. Думи хуржунда фразеодошзми эса махсус латифа билан бӧғланади. Яатифа- нинг қисқа мазмуни қуйидагича:
Афанди эшагини сотпш учун бозорга олиб кетаётганида эшак лойга ботиб, думи ифлос бўлади. Ювиб тозалай деса, сув топилмайди. Эшакнинг дуикни кесиб, хуржунга солиб олади. Бозорда ■ хярндорлар эшакнипг думини сўраса, «Думи хуржунда», деб жавоб беради. Харидорлар айиаб кетаверади, эшак со- тилмай қолади. Демак, эшакнинг сотилмаслигига Афанди қилгаи «думи хур- жунда» иш еабаб бўлали.
Юқорида келтирилган фактлар фразеологизмларнинг келиб чиқиш йўллари, улар ифодалайдигая маъионинг асоси турлича эканлигиии кўрсатади. Фақатгина комионснтннинг кўчма маъ- 'Йосига асосланган фразеологизмлар маъиосинигина таркибида- ги сўзлар маънолари асосида изоҳлаш муыкин. Бошқа йўллар билам юзага келган фразеологизмлар маъносини таркибидаги "йўзлар маъиоларидан келтириб чиқариб бўлмайди. Лекин ком- ^Нӧиентларининг маъносига қандай муносабатда бўлишидан қатъи назар, фразеологик маъно яхлит маъно бўлади, фразео- Догизмлар таркибидаги сўзлар маъно мустақиллигига эга бўл- майди. Шунииг учун айрим фразеологизмнинг компонеятлари ўзгарса ҳам, фразеологик маъно сақланади. Мисол: Сув бўл- маса, ҳаммаси бир пул. Ҳ.а, сув керак. (Р. Азизхўжаев.) Биз- дай хотинларнинг обрўсини икка пул қилади-я! (Ҳ. Раҳимов.) Шуҳаббат икки ёқдан бўлмаса, уч пул. (Ш.$ Бошқа кигобни китоб дема! Ҳаммаси бир шйин. (О.) Щтайтк иблиснинг яо- ' мт ётр пщир. ■(?. Ғ.)
■йз оҳ. Фразеологизм ■.ифодалаидиган маыюнинг компоиснтлари ма:ъио му- иосабатига кўра баъзи ишларда «фразеологик биряик»,, жфразеологик қўшилмй», «фразшлотик бутунлик» («фразеологик бпрлашма»), «фразеологик чатишма» «аби тур/ирга ажратилади. Лек.т бундай группалашнивг бирйя-бир амалий аҳамиятп йўқ. Бундан ташқари, юқоридагн терминлар таркй&даги «кўшияма»,, «бутун- «бирлашш», «чатиш.ма» -сўзлари фразеологик -маадшиинг моҳиятини тушу- Вишга ёруам бермайди. Ф,ряз«ологизмларда ,қеч ;қанда^;и «кўшияпш»., -кчэтишиш» каб* ҳодяса 1ўқ.