Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

Қим олмоши шахсларга нисбатан қўлланади. Бунда: 1) шахсга нисбатан сўроқ ифодалагани учун от характерида келади ва отлар каби эгалик ва келишик қўшимчаларини қа- бул қилади: Менынг кимим бор? (С. Аҳм.)— Зулфиқоровни кимингиз деб биласиз? (А. Қ.) Лекин кўплик аффикси -лар ни олганда отларга ўхшаш бир предметнинг бирдан ортиқ эканлпшни билдирмайдп, шахсиинг кимлигини ёки унга нис-



батан ҳурмат маъносини ифодалайди! Мажлисда кимлар сўг- яади? Бу кшии кимлар?; 2) баъзан такрорланиб келиб, шахс- ларнинг кимлигиии аииқлаш уч-ун қўлланади. Такрорланиб' келганда ҳар иккиси бирликда ёки олдинғиси бирлик, кейин- гиси кўплик формасида қўллаинши мумкин: Ким-ким келди? Ким-кимлар сўзлади? 3) нисбий сўз вазифасида келганда маънони кучайтирнш учун -ки ёки -да-ки(м) ёрдамчилари қў- шнб ишлатилади: Кимки кўп ишласа, у кўп ҳақ олади. Кимда- ки(м) виждонан ишласа, у ҳурматга сазозор бўлади. Ба^ь- зан маънони яна ҳам кучайтириб, таъкидлаб кўрсатиш у^ун -ки юкламасидан олднн -и(й) элементи орттириб ишлатнлади: Қимийки Нуъмонҳожи Қалаидаровнинг хўжалиги тугатилЩн, ўзи бу ердан бадарға цилинсин деса, цўлини кўтарсин. (71. ҚЛ;

4. 
   ким олмоши -са аффиксини олиб, отга кўчади: кимса, ру сўз ҳеч, ҳар сўзлари билан келиши ёки -сиз аффиксини олщин мумкин: Аммо унинг қўшиғини ҳеч кимса эшитмасди. (Р. То ■ гор.) Зўрлигимни ҳар кимеага етказсам, шоҳнинг ҳожат ишЛа- рини битирсам. (Ислом шоир.); 5) ким олмоши -лик аффикен ёкн эканлик тўлиқсиз феъли билан бирга ҳўлланиб, отлашади: Шу хат менинг кимлигимни кўрсатиб қўйди. (С. Аҳм.) Кодиров Меҳрининг ким зканлигини билмас эди. (А. Қ)
   

Ким олмоши гапда кўпинча эга, кесим, тўлдирувчи, баъзан аниқловчи ва ҳол бўлиб келади: Ким келди? Бунақа гаплар кцн- дан чиқади? (А. Қ) Кимнинг овози баланд? Кимдай ишлашим керак? Бойваччанг ким? (0.)

2. 
   Нима олмошн предмет ёки воқеаларга нисбатан сўроқ- ки билдиради. Нима олмоши қуйидаги хусусиятларга эга:
   

1. 
   бир сўзи билан бирга келиб ноаниқ иарса-предмет маъио- сини англатади: Иккови икки ёқда ердан бош кўтармай, рир пима билан овора бўлгандай ўтира беришди. (Ас. М.) Бир ни мадан шу тобда қўрқди, шекилли... (О.) Одам боласи бир ни- мага жазм қилгандан кейин... (С. Аҳм.) Бир нима сўзи ишти- рок зтган гап одатда сўроқни эмас, дарак мазмунинн билдиради; 2) нима олмоши ҳеч қаидай аффикссиз от олдида келганда предметнинг белгиси қандайлигинв авиқлашга хиз- мат қилади: Сенинг нима иишнг бор? (0.) Сизнипг нима дар- дингиз бор? (А. Қ) ...бу ииши қилишдан нимп фойда? (А. Қ) Бу нима масхарабозлик? (Ас. М.) Бундай гапларда сўроқ маз- муни (қисман риторик сўроқ гап мазмуни) ифодаланган бўла- ди; 3) отлар каби эгалнк, келишик ва кўплнк қўшнмчаларини олиб, сўроқ маъносини ёки ноаниқ нарса-предмет маъносинн ифодалайди. Шунга кўра бу хилдаги сўзлар иштирок этгаи гаплар ифода мақсадига кўра сўроқ ёки дарак гап бўлиши мумкин: Сиз нимани ёқтирасиз? Яна нимам бор? (А. Қ) Ми- масини талашади? (С. Аҳм.) Нимадан гап очишини билмай турди. (А. Қ); 4) нима олмоши такрорланиб, ҳар иккиси бир хил формада ёки олдингиси бирликда, кейиигиси кўплнк аф- фиксинн олган ҳолда келади: нима-нима олдинг, нима-нималар