Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

олдинг?; 5) нима олмоши, гарчи предмет ҳақидаги сўроқни ифодаласа ҳам, кесимни ифодаловчи шахс қўшимчаларини ол- майди. Баъзан шахсга нисбатан сўроқ ифодалаб, ким ўрнида қўлланганида кесимни ифодаловчи аффиксларни олиши мум- кин: Сен ўзинг одаммисан? Нимасан?; 6) ўхшатиш оттенкасини берувчи -дай аффиксини олади: Қатталиги нимадай келади?;

5. 
   айрим вақтда фақат' предметга нисбатан эмас, бутун бир гапга нисбатан сўроқни ифодалаб, сўроқ сўз — гап бўлиб қо-. лади. Айтилгаи гапии тўла англамаслик натижасида яна такрорлаш, қайтариш («нима дединг» маъносида) сўра- лади:
   

■— Мен эртага кетаман.
■— Нима?
■— Мен эртага кетаман, деяпман; 8) нима олмоши сўроқ- даи танщари нарса, предметлар маъносини ифодалагани учун айрим вақТларда тушум келишик қўшимчасини олмай белги- сиз ишлатилиши мумкин: Нима истайсиз? Нима олдингиз?;

9. 
   баъзан гап бўлаклари билан грамматик жиҳатдан боғлан- май, модал сўз характерига эга бўлади: Нима, ҳамма ишни мендан сўраб цилармидингиз? Сўрамаган эдингиз-ку. (А. !{.);
   
10. 
    нима сўзи III шахс бирликда эгалик аффиксини олиб, гап- да отларга ўхшаш вазифани бажаради: Нимасидан хижолат бўласиз? Бунинг нимаси ёмон?; 11) баъзи вақтда эса таажжуб маъносини ифодаловчи сўроқ гапларнинг кесими бўлиб кела- ди: Қизимга уйланишини ман қилишинг нимаси? (Р. Тагор.) Ия, бу нимаси? (0.) Бў 'хил ишлатишда -си аффикси ҳеч қан- дай хосликни ифодаламайди. Баъзан бу бирикма таажжуб маъ- косини ифодалаб, кириш ибора вазифасида келади: Бу нима- си, колхозга чицсанг бўлмайдими? (А. Қ.) Бу нимаси кап-кат- та одам, бировнинг гулини узгани уялмадими? (С. Аҳм.) Баъ- заи бу сўздан кейин эди тўлиқсиз феъли келиши мумкин: Бу нимаси&ди?; 12) жўналиш келишиги формасидаги сўздан ке- йин келиб, эътиборсизлик, бирор нарсага бефарқ қараш каби маънони билдиради: Унга нима, оламни сув олиб кетса тўпи- ғига чицмайди деб шуни айтади-да. («Муштум».) Сенга нима, сендан артист чиқармиди?; 13) -и + ки аффикси қўшилиб жам- лик маъносиии —«ҳамма иарса» деган маънони билдиради: Дунё- да нимаики бўлса, ҳаммаси яхшиликка олиб боради. (Р. Тагор.) Уйда нимаики бўлса, ҳаммаси онасини эслатарди. (П. Т.); 14) не (нима) ўзагига учун кўмакчиси қўшилиб келиб, сабаб ифодаловчи ёрдамчи сўз ҳосил қилади: Не учунки, у туғилган- да, Собирга деб нон синдирилган. (Ҳ. 0.); 15) жўналиш кели- шиги формасида «қотиб қолиб», сабабни аниқлаш учун бери- 'ладигаи сўроқ сўзи функциясини бажаради: Нимага жаҳлинг- из келди? (А. Қ.); 16) нима сўзи баъзан не шаклида (ёлғиз ё такрорланган ҳолда) келиб: а) предметга нисбатан қўлла- надиган нима сўроқ олмоши ўрнида ишлатилади: ...туз айниса не солади? б) предмет белгисини ифодаловчи қандай олмоши-
    

га яқин вазифада ёки гапнинг мазмунига қараб ёмон, кўп де- ган маъноларда ишлатилади: У қўрқувдан. не аҳволда эканина ўзи билар эди. (А. Қ.)— ёмон аҳволда эканини...; Зуннунхўжа не машащат билан илжайди. (А. Қ.)— кўп машаққат билан...;
в) ҳаракат белгисини ифодалайди: Қекса цалбда нималар бор- лигини ўзгалар не билсин! (С. Аҳм.)— ...қандай билсин! Саи- да бечоранинг ҳоли не кечди экан? (А. Қ.)— ...ҳоли қандай бўлди экан? Сиз билан биз не қиламиз? (С. Аҳм.)—қандай циламиз?