Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

Xavfsizlikni 
ta'm inlash 
uslublari va 
ularning 
tasnifi. 
Xavfsizlikni 
ta'm inlovchi uslublarni о rganishdan oldin ishchi zona va xavf zcnasi kabi iboralarga 
tushuncha beramiz. Faoliyat davrida ishchi turadigan yoki haiakat qiladigan joy, 
ishchi zona -
g o nw sfera
deb ataladi. Doimiy yoki davny ravshda xavf sodir 
bo ladigan zona -
noksosfera
deb ataladi.
M etod 
- m aqsadga erishish usulidir. Hozirgi qarayotgan holatim izda maqsad 
xavfsizlikni ta minlashdir
M etodiar prinsiplam i 
konstruktiv va texnik jihatdan 
haqiqiy borliqda 
gavdalantirish bilan am alga oshiriladi
Xavfsizlikni ta ’minlash usullari 3 xil turga bo'linadi:
A
-usuli 
gom osfera bilan noksosferani bir-biridan joy yoki vaqt jihatidan ajratish 
usuli. 
Bu 
usul 
ishlab 
chiqarish 
jarayonlarini 
m exanizatsiyalashtm sh 
va 
avtomatlashtirish, jihozlam i masofadan boshqarish, m anipulyator va robotlami 
qo'llash bilan am alga oshiriladi
H -usuli 
xavfsizlik prinsiplanni qo'llab, xavflarni y o ‘q qilish va noksosferani 
(ishlab chiqarish muhitini) norm allashtirish ham da noksosfera tavsiflanni inson 
tavsiflariga moslashtirishga asoslanadi. Bu usul insonlami shovqin. chang, gaz, 
jarohatlam sh va hokazo xavfli omillardan him oya qilishga qaratilgan tadbirlar 
majmuasi hamda qisman xavfsiz texnikani yaratish bilan am alga oshiriladi.
26

---

Agar 
A
va 
В
usullam i qo'llash bilan talab qilingan xavfsizlik darajasiga erishish 
ta'm inlanm aganda, 
С
- usul qo'llaniladi.
V
-u su li tegishlicha him oya vositalari yordam ida insonlarning himoyalanish 
xususiyatlarini oshirishga ham da insonni noksosferaga m oslashtirishga asoslangan.
Bu usul kasbiy tanlash, o ‘qitish, y o ‘riqnom alar berish, psixom antiqiy ta ’sir 
qilish va shaxsiy him oya vositalanni qo'llash bilan am alga oshiriladi C-metodni 
am alga oshirishda noksosfera tavsiflarini o'zgartirish uchun har xil vositalar 
qo'llaniladi.
Real sharoitlarda yuqorida keltinlgan usullam ing bittasi yordam ida zarur 
xavfsizlik darajasini har doim ta ’minlash mumkin bo'lm aydi. Bunday holatlarda 
yuqorida keltirilgan usullar majmuasini q o'llash m aqsadga m uvoflq bo'ladi.
Ishlovchilarga zararli va xavfli ishlab chiqarish om illarining t a ’sirini kamaytirish 
yoki oldini olish uchun him oya vositalari qo'llaniladi.
Ishlovchilam ing him oya vositalari inson organizm iga eng m a ’qul sharoitlam i 
hosil qilishi va quyidagilam i ta ’minlashi lozim:
- ish zonasidan xavfli va zararli narsalar ham da m atenallam i uzoqlashtirish yoki 
chiqarib tashlash;
- zararli om illar m iqdorini belgilangan darajadagi sanitar m e’yorgacha 
kamaytirish;
- ishlovchilarni qabul qilingan texnologiyalar va ish sharoitlarida mavjud 
bo'lgan zararli va xavfli ishlab chiqarish om illaridan himoya qilish;
- texnom antiqiy jarayon buzilganda paydo bo'ladigan salbiy om illardan him oya 
qilishi lozim.