Sh. M. Narziyev sh. X. Kiikbonov

X avfsizlik texnik vositalarining ishonchliligi. 
Ishlab chiqarish xavfsizligini 
oshirishda avtomatik vositalar eng muhim rol o'ynaydi. Bunday vositalarga m uhit 
holatini nazorat qiluvchi asboblam i kiritish mumkin. Vaholanki. xavfsizlikni 
ta ’minlovchi vositalarning asosiy xususiyati - ishonchlilik hisoblanadi.
X avfsizlik vositalari odatda ikki xil holatda, y a ’ni kutish rejim ida v a ish 
rejim ida ishlaydi. Kutish rejimida tizim faoliyatining buzilishi 
funksional buzilish
28

---

(«otkaz»), ishonchliligi esa 
funksional ishonchlilik 
deb ataladi Him oya qunlm asi 
ish qobiliyatim ng xavfli holatni (om ilni) bartaraf etish vaqtida ishdan chiqishi esa 
texnom antiqiy buzilish 
deyiladi Bunday holatdagi qurilm aning ishonchliligi esa 
texnom antiqiy ishonchlilik 
deb ataladi. Ushbu vaqtda yuzaga keladigan buzilish 
xavfsizlik vositalanning konstruktiv, texnik, texnom antiqiy, energetik va vaqtiy 
param etrlarining ishdan chiqishi natijasida yuzaga keladi.
Ishonchlilikni 
xarakterlash 
va 
baholashda 
qayta 
tiklanmaydigan 
(ta ’m irlanm aydigan) 
tizim lam ing 
xavfsizlik 
ko'rsatkichlari 
va 
tiklanadigan 
(ta ’mirlanadigan) 
tizim lam ing 
ta ’m irlashga 
yaroqlilik 
ko'rsatkichlaridan 
foydalaniladi
Buzilishsiz ishlash ko'rsatkichlariga quyidagilar kiradi:
- buzilishsiz ishlash ehtim oli 
R(i) ,
y a ’ni benlgan 
t
vaqt oralig 'id a tizimda 
(qurilmada) buzilish sodir boMmaydi;
- buzilish intensivligi -
A(i)\
-
buzilishgacha bajarilgan o 'rtacha ish hajmi (/3 ), y a ’ni, tizim ning buzilishsiz 
ishlashining o 'rta ch a vaqti.
T a'm irlashga yaroqlilik ko'rsatkichlari esa tizim ning buzilishini ta'm irlash 
yoki unga texnik xizm at ko'rsatish im koniyatlari orqali xarakterlanadi Bunda 
quyidagi ko'rsatkichlardan foydalaniladi
- qayta tiklash ehtimoli 
- S (
г
),
-
tiklashning o 'rtacha vaqti -
Q\
-
opeativ tayyorlik koeffitsiyenti -
K , Jc ) .
X avfsizlik texnik vositalarining buzilishi asosan qo'qqisdan va bir-biriga 
bo g 'liq bo'lm agan holda sodir b o lis h in i nazarda tutgan holda, tizim ning buzilishsiz 
ishlash 
ehtimolim 
eksponensial 
taqsim lanish 
orqali 
izohlash 
mumkin. 
Bu 
taqsim lanish Puasson taqsim lanishining xususiy holati ko'rinishiga ega bo'lib, 
quyidagicha ifodalanadi:
R (
t
) e t T,
Bu yerda, 
R ( r ) -
eksponensial taqsim lanish parametri (buzilish intevsivligi)
Buzilishsiz ishlash o 'rta ch a vaqti,
29

---

Т 1 л . A 
I T
Yuqorida keltirilgan ifodalar qayta tiklanuvchi (ta ’m irlanuvchi) tizimlar uchun 
ham o ‘rinli bo'lib, ular quyidagi ko'rinishda yoziladi
SC
r
/л ( г ь) H const; /и I Q 1 ц
Kutish va ish bajarish rejim ida ishlovchi tiklanadigan (ta ’mirlanadigan) 
tizim lar uchun ishonchlilikning kompleks ко rsatkichi - operativ tayyorgarlik 
koefFitsiyenti quyidagicha hisoblanadi:
Ko,M Kg R ( r j
bu yerda 
Kg -
operativ tayyorlik koeffitsiyenti, (kutish rejim ida ishlovchi 
xavfsizlik vositalarining buzilishsiz ishlash ehtimoli); 
R ( т J -
tizimning barcha 
parametrlarini (konstruktiv, texnik. texnomantiqiy, energetik va b.) hisobga olgan 
holda xavfli vaziyatlam i bartaraf etish ehtimoli
Q ayta tiklanadigan tizim lar (qurilmalar) uzoq vaqt m obaynida foylanilishi 
mumkinligini nazarda tutgan holda, kutish rejimi rd a n
m
gacha boMgan vaqt orqali 
ifodalanadi Tizim (qurilm a) funksional ishonchlilik bo'y ich a 
S,„ S. S :, S 3 -
holatlarda 
bo'lishi mumkinligi sababli, xavfli vaziyatlar indikatori (IU), nazorat ishga tushirish 
qunlm asi ish bajarish qurilmalari buzilishning intensivlik moduli -Л ь 
a
2, л :.
lar 
orqali, ulam ing tiklanish (ta ’mirlanish) intensivligi esa 
: / / 3, lar bilan
belgilanadi va bu vaziyatlarga tiziinning normal faoliyat k o ‘rsatish ehtimoli -
R,h R, .
R
2
, 
R
3
lar mos keladi