Сентябрь 2020 10-қисм

Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
ЎСМИРЛАРНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ
Сайтқулова Делфиза Юнусовна
Ангрен шаҳар 14– умумий ўрта таълим 
мактаби психологи
Тел:[phone]
Аннататсия:
Мақолада ўсмирлик даврида вужудга келадиган ўзгаришлар, уларнинг 
хатти харакатлари, атрофдаги инсонларга бўлган муносабатининг ўзгариши ва улар билан 
олиб бориладиган психологик сухбатлар тўғрисига сўз юритилган. 
Таянч иборалар:
 
ўсмирлик, ўсмирларнинг жисмоний ривожланиши,ўз-ўзини англаш, 
акселерация назариялари, ақлий камолот.
Ўсмирлик – болаликдан катталикка ўтиш даври бўлиб, физиологик ва психологик 
жиҳатдан ўзига хос хусусиятлари билан характерланади. Бу босқичда болаларнинг жис-
моний ва психик тараққиёти жуда тезлашади, хаётдаги турли нарсаларга қизиқиши, ян-
гиликка интилиш ортади, характери шаклланади, маънавий дунёси бойийди, зиддиятлар 
авж олади. 
Булар таъсирида ўсмирнинг характери, атрофдаги кишилар билан муомаласи, жамиятда 
содир бўлаётган воқеаларга муносабати тез ўзгариб боради. Баъзан ижтимоий масалалар 
тўғрисида нотўғри тасаввур ва янглиш фикрлар хосил бўлиши туфайли у муайан тартиб-
қоидаларга танқидий кўз билан қарайди. 
Ўсмирда психик жараёнларнинг кескин ўзгариши билан ақлий фаолиятида хам бўришлар 
сезилади. Шунинг учун шахслараро муносабатда, ўқувчи билан ўқитувчи мулокотида, 
катталар билан ўсмирларнинг муомаласида қатъий ўзгаришлар жараёнида қийинчиликлар 
пайдо бўлади. Булар аввало таълим жараёнида рўй беради: янги ахборот, маълумотларни 
баён қилиш шакли, услуби ва усуллари ўсмирни қониқтирмай қўяди. 
Одобли, дилкаш ўсмир кутилмаганда қайсар, интисомсиз, қўпол, серзарда бўлиб қолди. 
Ўсмир хулқидаги бўндай ўзгаришлар тажрибасиз ўқитувчи ва ота-онасини қаттиқ таш-
вишга солади.
Хўш, ўсмирларнинг психик ўтишини харакатга келтирувчи куч нима? Ўсмирнинг пси-
хик ўсишини харакатга келтирувчи куч - унинг фаолиятини вужудга келтирган янги эхти-
ёжлар билан уларни қондириш имкониятлари ўртасидаги қарама-қаршиликлар тизимининг 
намоён бўлишидир. Вужудга келган зиддиятларни психологик камолотни таъминлаш, фао-
лият турларини мураккаблаштириш орқали ўсмир шахсида янги психологик фазилатларни 
таркиб топтириш билан аста-секин йўкотиш мумкин.
Оғиз бўшлиги ва халкумдаги ўзгаришлар оқибатида товуш тембри хам ўзгаради. Бу 
ўғил болаларда қиз болаларга нисбатан кўпрок даражада содир бўлади. Ўғил болаларнинг 
товуши вазминроқ бўлиб қолади, дуриллайди.
Гарчи бу даврда мушаклар тез суръат билан ўсса хам, мустахкамлашса хам, лекин ба-
рибир оёк ва қул суякларининг ўсиш суръати орқада қолади. Ўсмирларда бу хусусият 
уларнинг бесунақай хатти-харакатларида, юриш-туришларидаги куполликка, катта-катта 
одим ташлашларига сабаб бўлади.
Ўсмир ўқувчилар урганаётган фан асослари уларнинг мавхум тафаккурини ўстиришга 
қаратилади. Уларнинг ақлий фаолияти хусусиятларидан бири - мавхум тафаккурининг ри-
вожланишидир. Мактаб таълимини ва мустақил билим олиш фаолияти таъсири остида 
ўсмирда аналитик-синтетик фаолият жадал суръат билан ривожлана бошлайди.
Ўсмирнинг энг мухим хусусиятлардан яна бири мустақил фикрлаш, ақлнинг танқидийлиги 
тез ривожланишидир. Бу эса ўсмирнинг ақлий фаолиятида янги давр бошланганини бир-
диради. Ақлнинг танқидийлиги айрим холларда ўқитувчи билан ўқувчи ўртасида «англа-
шилмовчилик ғови»ни вужудга келтиради. Тафаккурнинг мустақиллиги инсон учун катта 
ахамиятга эга. Ўқитувчи дарс жараёнида ва дарслардан ташқари вақтларда, хар қандай 
оғир шарт-шароитларда хам турли усуллар билан бу хислатни қўллаб қувватлаши, унинг 
ривожланиши учун имконият яратиши керак.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. П.И Иванов. Таълимнинг психологик асослари. Тош. 1963 й.
2. А.В.Петровский. Ёш психологияси ва педагогик психология. М. 1979.

---

85