Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

 

---

339 
TA‟LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING 
MUAMMOLARI VA ISTIQBOLLARI 
Delov T.E., TATU 
Axborot texnologiyalarini rivojlantirish so‗nggi yillarda zamonaviy jamiyatning 
ustuvor vazifasidir. Zamonaviy sharoitda o‗quv jarayoni yangi axborot komplekslari 
va tizimlari bilan doimiy ravishda o‗zaro aloqada bo‗lib, bu ta‘lim tizimiga yangi usul 
va yondashuvlarni joriy etishga imkon beradi.
Shubhasiz, axborot texnologiyalarining rivojlanishi oliy ma'lumot tizimida 
informatika sohasidagi so‗nggi yutuqlardan amaliy foydalanish uchun yangi 
imkoniyatlarni o‗rganishni talab qiladi. Boshqa har qanday innovatsion jarayon 
singari ta‘lim muhitida yangi axborot texnologiyalarini joriy etish pedagogik sohada 
o‗zgarishlar kiritmoqda. Ta‘limni axborotlashtirish jarayoni o‗qituvchining ishi 
uchun ham, o‗quvchini tayyorlash uchun ham qulay sharoitlarni yaratishga 
qaratilgan. Ushbu jarayonda o‗qituvchi va talabaning o‗zaro munosabatlariga alohida 
e'tibor beriladi. Ta‘lim tizimiga kiritilgan yangi texnologiyalar, kelajakdagi 
mutaxassisning salohiyatini yo‗naltirish va ro‗yobga chiqarishda yangi yondashuvlar 
tufayli imkoniyat yaratadi. Talaba shaxsini rivojlantirish, ham o‗quv, ham kasbiy 
vazifalarni hal qilish strategiyasini ishlab chiqish ko‗nikma va malakalarini 
shakllantirish eng muhim vazifalardan biridir. Yangi texnologiyalar talabalarning 
ijodiy fikrlash darajasini oshirishga yordam beradi. Yangi imkoniyatlar orqali talaba 
oldiga qo‗yilgan vazifani hal qilishga ko‗proq intiladi. 
Ta‘lim tizimiga yangi axborot texnologiyalarini joriy etish va yangi axborot 
tizimlarini rivojlantirish jahon ilm-fanining jadal rivojlanish omiliga aylandi. Axborot 
texnologiyalari oliy o‗quv yurtlarining o‗quv-uslubiy majmualari va dasturlarida o‗z 
aksini topishi kerak bo‗lgan zamonaviy dunyoda oliy 
ta‘lim tizimini 
axborotlashtirishning ahamiyatini anglash muhimdir. Mutaxassislarni qayta 
tayyorlash tizimiga va ta‘lim tizimida ishlaydigan mutaxassislarning malakasini 
oshirish dasturlariga e'tibor qaratish lozim. Avvalo biz o‗qituvchilar haqida 
gapiramiz.
Zamonaviy texnologiyalarni qo‗llashda o‗qituvchining tushunchasi u 
o‗quv jarayonining aniq vaziyatlarida zarurdir. Ta‘lim tizimini axborotlashtirishning 
ikkita 
asosiy 
yo‗nalishi 
mavjud. 
Birinchi 
yo‗nalish 
boshqarilmaydigan 
axborotlashtirishga mos keladi. Boshqaruvsiz axborotlashtirish o‗qituvchining 
tashabbusi bilan amalga oshiriladi. Bunday axborotlashtirish o‗qituvchining fikriga 
ko‗ra o‗quv jarayonining eng dolzarb jihatlarini takomillashtirishga qaratilgan. 
Boshqa yo‗nalish ta‘lim tizimini boshqariladigan axborotlashtirishga ta'sir qiladi. 

---

340 
Axborotlashtirishning ushbu turi moddiy resurslar bilan ta'minlanadi va umumiy 
printsiplarga muvofiq kontseptsiya va dasturga ega.
Ta‘lim tizimida axborot texnologiyalaridan foydalanish ularni qo‗llashning turli 
yo‗nalishlariga ega bo‗lishi mumkin. Shunday qilib, o‗qituvchining rivojlanishining 
hozirgi bosqichida o‗quv jarayonining deyarli barcha bosqichlarida yangi 
texnologiyalardan foydalanish imkoniyati mavjud. Axborot texnologiyalari nazariy 
materiallarni tayyorlashda, intizomni axborot-uslubiy ta'minotini ishlab chiqishda, 
darslar uchun ko‗rsatma materiallarni ishlab chiqishda, talabalarni imtihon qilishda, 
o‗rganish taraqqiyoti statistikasini to‗plash va tahlil qilishda ishlatilishi mumkin. 
Ta‘limni axborotlashtirishning asosiy elementlari sifatida uchta komponentni ajratish 
kerak: 
-Informatsion texnologiya; 
-ushbu texnologiyalardan foydalanishga imkon beruvchi dasturiy ta'minot; 
-
texnologiyalari amalda qo‗llaniladigan apparat. 
So‗nggi yillarda eng istiqbolli va tez rivojlanayotgan texnologiyalardan biri bu 
masofadan o‗qitish texnologiyasi. Masofadan o‗qitish ta‘lim xizmatlari majmuini aks 
ettiradi. Ushbu texnologiya bo‗yicha ta‘lim xizmatlari ixtisoslashtirilgan ta‘lim 
muhiti yordamida amalga oshiriladi. Bunday ta‘lim muhitining tuzilishi axborot 
texnologiyalari va ma'lumotlarni uzatish vositalari, dasturiy ta'minot va tashkiliy-
uslubiy ta'minot tomonidan amalga oshiriladi. Masofaviy o‗qitish talaba va o‗qituvchi 
o‗rtasida ularning bevosita uchrashuvisiz interaktiv muloqotni amalga oshirishga 
imkon beradi. Tanlangan dastur bo‗yicha ma'lum bir bilim massivini mustaqil 
ravishda rivojlantirish imkoniyati mavjud. Masofaviy o‗qitish texnologiyasi 
o‗quvchida maxsus ta‘lim usullari va texnologiyalari tufayli mustaqil fikrlash 
qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan. Intellektual faoliyatni rag'batlantirish va yangi 
ko‗nikmalar va bilimlarni olish uchun yuqori motivatsiyani ta'minlash o‗quv 
jarayonining aniq maqsadlarini belgilash va unga talabani jalb qilish tufayli erishiladi. 
Masofaviy ta‘lim tizimidagi maxsus yondashuv ta‘lim samaradorligini beradi. 
Talabalar uchun materiallar har bir ta‘lim mavzusi bo‗yicha tizimlashtirilgan 
bilimlarni olish imkonini beradigan tuzilgan shaklda taqdim etiladi. Masofaviy ta‘lim 
tizimidagi asosiy muammo talabani o‗quv jarayoniga jalb qilishdan iborat. Masofaviy 
o‗qitish texnologiyasi zamonaviy telekommunikatsiya muhitiga mos keladigan ta‘lim 
usullari va usullari bilan qurilganligi aniq. Shu munosabat bilan o‗quv jarayonida 
taqdim etiladigan ma'lumotni talabani passiv iste'molchidan emas, balki ushbu 
jarayonning faol ishtirokchisidan iborat qilish muammosi mavjud. So‗nggi yillarda 
masofaviy o‗qitishning "gamifikatsiyasi" kontseptsiyasi tufayli sezilarli rivojlanish 
bo‗ldi. 
Ushbu 
kontseptsiya 
jamiyat 
hayotining 
turli 
sohalarida 
o‗yin 

---

341 
mexanizmlaridan, haqiqiy, o‗yindan tashqari vazifalar va muammolarni hal qilish 
tamoyillari va vositalaridan foydalanishga asoslangan. Shu bilan birga, ushbu 
texnologiyani qo‗llashda o‗quvchilarni o‗quv jarayoniga jalb qilish tizimini yaratish 
muammosi yotadi. O‗qishning rasmiy o‗yin jihatlariga haddan tashqari ishtiyoq 
o‗rganilayotgan fanning materiallarini ishlab chiqishga salbiy ta'sir ko‗rsatishi 
mumkin. Ilgari ko‗rib chiqilgan texnologiyalardan tashqari, o‗rganishda ishlatiladigan 
boshqa zamonaviy texnologiyalar ham mavjud. Konferentsiya aloqasi texnologiyasini 
isbotlangan zamonaviy axborot texnologiyalariga yo‗naltirish zarur. Ta‘lim 
jarayonida konferentsiya aloqasi texnologiyasi katta imkoniyatlarga ega; ushbu 
texnologiyani qo‗llash ta‘lim jarayonida yuzaga keladigan bir qator vazifalarni hal 
qilishga imkon beradi. Videokonferentsiya orqali masofadan turib mashg'ulotlar 
o‗tkazish imkoniyati mavjud, shu bilan o‗qituvchiga yoki mutaxassisga o‗qitilganlar 
bilan shaxsiy uchrashuvga bormaslik imkoniyati beriladi.
Ta‘lim jarayonida jamoaviy ijodkorlik va o‗zaro munosabatlarning 
ixtisoslashgan muhitini yaratish ham yanada rivojlanishni taqozo etadi. Mavjud 
texnologiyalar, shu jumladan MediaWiki texnologiyalari zamonaviy ta‘lim tizimida 
etarli darajada samarali foydalanilmayapti. Kollektiv ta‘lim ko‗p o‗lchovli modellarni 
yaratish orqali chuqur bilim olishning yangi imkoniyatlarini ochib beradi. 
Internetning so‗nggi rivojlanish tendentsiyalari asosida zamonaviy texnik vositalar va 
zamonaviy dasturiy ta'minot yordamida ixtisoslashtirilgan loyihalardagi ishlarda 
jamoaviy ishtirok etish uchun katta imkoniyatlar mavjud. 
Ta‘lim jarayonida mobil texnologiyalar va mobil vositalardan foydalanishga 
alohida e'tibor qaratish lozim. Mobil qurilmalar va mobil dasturlarning rivojlanishi 
bilan talabalar yangi ta‘lim shakllaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‗lmoqdalar. 
Ta‘lim jarayoni yanada jozibali, qulayroq bo‗ladi. Joylashuvidan qat'i nazar, mobil 
texnologiyalardan foydalanish mavjudligi muhim afzalliklarni beradi. Mobil vositalar 
va mobil texnologiyalar materialni idrok etishni kengaytirishga yordam beradi, 
o‗quvchining xotirasini faollashtiradi va muloqot qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Xalqaro hamkorlik va hamkorlik sohasida ta‘limni rivojlantirish istiqbolli 
yo‗nalishdir. Ta‘lim tizimini rivojlantirish, tajribani o‗rganish, ilmiy tadqiqotlar 
sohasidagi o‗zaro aloqalarni yangi aloqa texnologiyalari orqali amalga oshirish 
mumkin. 
Xulosa. Ta‘limni axborotlashtirishning asosiy muammosi bu jarayonni amalga 
oshirishda tizim yondashuvining etishmasligi. Ko‗pgina hollarda axborot 
texnologiyalari o‗z tashabbusi bilan oliy o‗quv yurtlarida qo‗llaniladi. Axborot 
texnologiyalari o‗qituvchilaridan o‗quv jarayonida foydalanish samaradorligi sezilarli 
darajada farq qiladi. Ta‘lim muassasalarini jihozlash texnologik yutuqlar vositalari 

---

342 
ham har xil. Ta‘lim muassasasida ishlatiladigan dasturiy ta'minot va dasturiy 
ta'minotning sifati har doim ham yuqori darajada emas. Ro‗yxatdagi muammolar 
majmuasi umuman ta‘lim tizimiga va uning keyingi rivojlanish shartlariga ta'sir 
qiladi. Shunga qaramay, axborot texnologiyalarining ta‘lim tizimida foydalanish 
samaradorligi aniq. Axborot texnologiyalari o‗quv jarayoniga tatbiq etilishi bilan 
nafaqat o‗rganish jarayonining intensivligini oshirishga, balki o‗quvchilarning bilim 
sifatini oshirishga ham muvaffaq bo‗ldi.