Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

RAQAMLI IQTISODIYOTDA BULUTLI VA BLOKCHEYN 
TEXNOLOGIYALARI XIZMATLARIDAN FOYDALANISH USULLARI 
 
Zaripov B. B., TATU 
 
Raqamli iqtisodiyotda bulutli hisoblash bo‗yicha biznes vakillari AKTga 
ehtiyoji bo‗lgan korxonalarga uchta yo‗nalishda xizmatlarni taqdim etadi. Jumladan, 
infratizimni xizmat sifatida (IaaS), platformani xizmat sifatida (PaaS), dasturiy 
mahsulotlarni xizmat sifatida (SaaS) o‗z mijozlariga taklif etadi. Qizig‗i shundaki, 
barcha foydalanuvchilar uchun xoh u milliy bo‗lsin, xoh xorijiy o‗z xizmatlarini 
taklifini bemalol ko‗rsata oladi (Cloud Security Aliance 2009). Demak, ta‘kidlab 
o‗tilgan 3 turdagi xizmatlar quyidagi yo‗nalishlar bo‗yicha mijozlarga yetib boradi: 
Jamoat buluti (Public cloud)- bulutli xizmat ko‗rsatishning ushbu modeli orqali 
barcha 
jamoatchilik 
uchun 
ochiq 
foydalanishga 
ruxsat 
etiladi. 
Bunda 
foydalanuvchilarning xizmatdan foydalanishda xavfsizlik darajasini xizmatni taqdim 
etgan tomon o‗z zimmasiga oladi, chunki foydalanuvchi tomonidan to‗lov amalga 
oshiriladi. Bunga yaqqol misol sifatida, ―Amazon Web Services EC2‖ni ko‗rsatish 
mumkin. 
-
Xususiy sektor buluti (Private cloud) bunda foydalanuvchi xususiy sektor 
vakillari bo‗lib, o‗zlarida AKTga bo‗lgan ehtiyojlarini minimallashtirish 
maqsadida foydalanishadi. Chunki har qanday kichik korxonalarda AKT 
resurslarini saqlashga, boshqarishga, qo‗llab-quvvatlashga imkoniyat yo‗q. 
-
Gibrid buluti (Hybrid cloud) bu model o‗z nomidan ko‗rinib turganidek, ham 
jamoatchilik uchun ham xususiy sektor uchun birday xizmat ko‗rsatadi. Bunda 
asosiysi, har ikki vakillar tomonidan foydalanadigan bulutli texnologiyalarni 
integratsiyalashdir. 
-
Uyushmalar buluti (Community cloud) ushbu modeldan bir manfaatga ega 
bo‗lgan turli tashkilotlar uchun umumiy AKT infratizimini taqsimlab berish 
orqali xizmat ko‗rsatadi (CSA 2009). 
-
Buyumlar internetiga asoslangan biznes modelning quyidagi tarkibiy qismlari 
mavjud; 
-
Jismoniy erkinlik – bu tarkibiy qism raqamli xizmat bilan qo‗shimcha 
qiymatlarsiz sotiladigan jismoniy shaxslar aktivlarini ifodalaydi. Mijozlarning 
ko‗p qismi ushbu holatni xizmat ko‗rsatilgandan keyin tanlaydilar. 
-
Raqamli qo‗shilgan qiymat yoki qo‗shimcha – jismoniy shaxslar aktivlari juda 
arzon narxda sotiladi. Vaqt o‗tishi bilan xaridor har qanday raqamli xizmatni 
katta marja bilan faollashtirish yoki xarid qilishi mumkin. 

---

346 
-
Raqamli qulflash – bu qo‗l bilan teginish orqali amalga oshiriladigan, kafolat 
va xavfsizlikni ifodalaydigan sezuvchan raqamli qulflashni ifodalaydi. 
-
Mahsulot sotish nuqtasi – mijozlar mahsulotlardan mahsulot sotish nuqtasi 
sifatida foydalanishi mumkin, bunda smartfonlar va identifikatsiya 
texnologiyalari misol bo‗la oladi. 
-
O‗z-o‗ziga xizmat ko‗rsatish obyekti – bu mahsulotning Internet orqali o‗z-
o‗ziga xizmat ko‗rsatishini ifodalaydi. 
-
Masofadan foydalanish va holatni monitoring qilish – ―Aqlli‖ buyumlar o‗z 
egalariga yoki ma‘lumotlar markaziga holat yuzasidan axborot berib turishi 
mumkin. Yoki masofadan turib, internet orqali boshqarish imkoniyatini beradi. 
-
Katta ma‘lumotlar biznes modelini quyidagi jadval asosida tushuntirishimiz 
mumkin;