Самиғов н. А. Бино

2.9-расм. Ёндириб ишқор олинадиган махаллий ўтлар.

1 – балиқкўз; 2 – қирқбўғин.
Ўзбекистон кошинпаз – сиркор усталари ишқор (асосан, натрийли ишқор) тайѐрлаш учун қуйидаги ўсимликларни ишлатадилар:

Керамика ишлаб чиқариш	Ўсимлик тури	Тайѐрлаш жойи
Риштон	Қирқ бўғин, чоройнак	Чортоқ атрофида (Наманган в.)
Ғиждувон	Чоройнак	Қарноб қиш. (Суқойта мах.)
Самарқанд в.	Сари тирноқ	Зирабулоқ (Катта қўрғон т.)
Шаҳрисабз	Чоройнак	Муғилон ва Кўпқуйғоч тоғида
Хоразм в.	Чогон, кирчоп кораварак	Султон ота мавзесида
Тошкент в.	Қирқ бўғин	Мирзачўл ва Келес атрофида

Ушбу устахоналарда ишлатилган сирларнинг ўртача таркиби қуйидагича, %:

	I	II	III
Ишқор	70	75	60
Кварцит	30	—	40
Оқ – қум	—	25	—

Ишқорий сир таркибларидан тайѐрланган ғиштчаларни тозалаш (фриттлаш) мақсадида аввал қуритиб, сўнгра икки поғонали хумдонда, керамик идишларда (тигил) юқори поғонада 1000 – 1100^оС ҳароратда эритилади. Бунда ғиштчалар эрийди, қайнайди ва пастки поғонага тошиб тушади. Ишқор эритмаси хумдондан олиниб совутилади, тозаланади, майдаланади ва туйилади; натижада рангсиз ѐки рангли сирлар ҳосил бўлади.
Ишқорни тозалаш учун ғиштчалар (гувалачалар) икки босқичда фриттланади. Бунда ғиштчалар аввал тобланиб кейин қайнатилади.
Таъкидлаш жоизки, ишқорий сирлар мустақил холда кам ишлатилади ва асосан бошқа сирлар таркибини ташкил этувчиси сифатида бўлади.
Кошинпазлар ѐрқин рангли, айниқса, қора, сариқ, жигарранг тоза қўрғошинли сирларни ишлатадилар. Қўрғошинли сир таркибига тоза қўрғошин оксиди, кварцли оқ – қум ва ранг берувчи металлар оксидлари – мис, темир, марганец ва бошқалар киради.
Марказий Осиѐ, хусусан Ўзбекистон архитектура ѐдгорликлари сирланган кошин фрагментлари 2.10 –2.13 расмларда берилган.
Ўзбекистонда архитектура керамикаси тайѐрлашда ишлатиладиган гилтупроқнинг минерал таркиблари ва асосий хоссалари 2.3 – 2.5 жадвалларда берилган. 2.3 ва 2.4 жадваллардан кўриниб турибдики, асосий гилтупроқ захиралари оксид ва минерал таркиблари ўзаро яқин бўлиб, фақат қийматлари жихатидан фарқланади. Улар таркибида мис оксиди (CuO) фақат Каттақўрғон бентонитида жуда оз миқдорда (0,29%) учраши кузатилди.
Сирлар (глазурлар) массасининг асоси бўлган кремнезем (SiO₂), глинозем (Al₂O₃), калций оксиди (CaO) ва темир оксиди (Fe₂O₃), тадқиқ
этилган хом ашѐлар таркибида мутаносиб равишда 34,18 – 58,60; 11,46 – 27,15; 0,40 – 12,37 ва 1,76 – 4,88% ташкил қилади.