Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Daochilik.
Daochilik ta’limotining asoschisi Lao-zi (miloddan avvalgi VI-V 
asrlar), yirik namoyandasi Chjuan-zi (miloddan avvalgi 369-286 yillar) 
hisoblanadi. Lao-ziga nisbat beriladigan «Dao de zin» kitobida daochilikdagi 
asosiy yo‘nalishlar-ning mohiyati aks etgan. “Dao ‒ hamma narsadan ustun”, 
“ildiz”, “Yer va Osmon-ning onasi”, “dunyoning ilk asosi”, “si” esa moddiy asos, 
dao “de”ni ‒ fazilatni undan yaratadi. Shuningdek, “dao” yo‘l ma’nosini ham 
anglatadi. “Dao de zin”ni “Fazilat yo‘li” deb ham atash mumkin. 
Inson mavjud olam kabi dao qonunlari asosida vujudga kelgan, u tabiatning 
bir qismi, uning vazifasi fazilat (de) yo‘lidan borish. Har qanday sun’iy aralashuv, 
tabiatning muvofiqlik tartibini o‘zgartirishga intilish-odamlar uchun halokatli, 
barcha yovuzliklarning, son-sanoqsiz baxtsizliklarning manbayi tabiat joriy etgan 
qonunlardan chekinishdadir. “Osmon va yer insonparvarlik xususiyatiga ega 
bo‘lmagani uchun barcha mavjudotga o‘z hayoti bilan yashash imkonini beradi. 
Komil donishmand insonparvarlik xususiyatiga ega bo‘lmagani uchun xalqqa o‘z 
hayoti bilan yashash imkonini beradi”,‒ deb yozadi Lao-zi.
171
Shu sababli uning 
nazdida faoliyat ‒ daoga qarshi qaratilgan va xalqqa zarar keltiradi, uning asosiy 
axloqiy tamoyili “uvey” ‒ faoliyatsizlik; donishmand kishining “dao”si, bu ‒
kurashsiz faoliyat. Lekin bu kurashsiz faoliyat aslida tabiatga qarshi bo‘lmagan 
faol xatti-harakat, faqat daoga xos, tabiat qonunlariga mos faoliyat.
Ayni paytda, Lao-zining fikricha, donishmand bilimini oshira borib, uni 
odamlarga tarqatmaydi, faqat xalqning farovonligi uchun ishlatadi; chunki 
xalqning bilimi kuchli bo‘lsa, uni boshqarib bo‘lmaydi. Uning yemagini totli, 
kiyimini chiroyli, uy-joyini tinch, hayotini quvonchli qilish kerak, xolos. Ana 
o‘shanda, ya’ni ilm-fan taraqqiy etmasa, sivilizatsiya kirib kelmasa, bir davlat 
qo‘shni davlatga ko‘z olaytirmaydi, urush bo‘lmaydi. Xullas, donishmand ibtidoiy 
davrlarni ideallash-tiradi. 
Xulosa qilib aytganda, daochilik axloqshunosligidagi asosiy maqsad ‒ 
odam-larning tabiat ko‘rsatgan yo‘ldan borishiga erishish; tamoyili ‒ faoliyatsizlik; 
xalq-ning baxti-uning urug‘chilik, qabilachilik munosabatlaridagi tenglik va 
soddalikka qaytishida; donishmandlarning baxti esa mo‘tadillik, xotirjamlik, 
tabiatga yaqinlikdadir.