Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Mukammallikka intilish yo‘lida ma’naviy o‘sish
. Har bir insonning qadri, 
haq-huquqlari, erkinligi, burchi, mas’uliyati, ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy jarayon-
lardagi o‘rnini, uning jamiyat, atrof-muhit va boshqa kishilarga ta’siri, hayotdagi 
mavqeyi, axloqiy qiyofasi, qiziqishlari, talab va ehtiyojlari bilan bog‘liq 
261
 Маънавият асосий тушунчалар изоҳли луғати. – Тошкент:Ғофур Ғулом, 2010.- Б. 557-558. 

---

195 
ma’naviyat shakllarining shaxsiy (alohida, yakka) darajada namoyon bo‘lish 
xususiyatlarini ifodalaydigan tushunchadir.
Ma’naviy o‘sish, inson zuvalasining tarkibiy qismlarini (komponentlarini) 
birlashtiruvchi, ularni yakdil tarzda amal qilishini ta’minlovchi fenomen 
hisoblanadi. U doimiy tarzda kamol topishga molikdir. Shu sababli, birinchi 
navbatda individual ma’naviyat dinamik mazmun kasb etishini nazarda tutib, 
ta’lim-tarbiya jarayoni uni kamolot sari harakatini ta’minlovchi, qo‘zg‘atuvchi 
hisoblani-shini inobatga olish tavsiya etiladi. Turli darajalarda insonni kamolotini 
ta’minlash mavzusi falsafiy, teologik, psixologik, etnografik, tibbiy, huquqiy, 
antropologik, iqtisodiy va sotsiologik kabi ilmiy ta’limotlarning asosini tashkil 
etadi. Kamolot, psixologik jarayon sifatida alohida faoliyat turlarini tarkibiy 
qismlarini shakllanishi va almashinuvini mujassam etishi bilan birga, mustaqil 
tarzda ma’rifiy faoliyat yuritishni ham qamrab oladi. Bu jarayonda alohida 
insondagi son ko‘rsatkichi, ya’ni idrok etilgan ma’lumot, axborot, tajriba namunasi 
kabilar, sifat ko‘rsatkichiga, ya’ni aniq fazilatni o‘zlashtirish, maqbul bo‘lgan 
shaxsiy sifatni o‘zgartirib, biron bir xulq namunasini o‘zlashtirishda namoyon 
bo‘ladi. Buni anglash uchun faqatgina psixo-metrik uslublardan vositasi sifatida 
foydalanish lozimki, buning uchun psixologni ko‘magidan foydalanish tavsiya 
etiladi. 
Ikkinchi navbatda, alohida insonda ma’naviyatni tarkibiy qismlaridan qaysi 
biri dominantlik qilsa, individual ma’naviyatning tipologiyasi namoyon bo‘ladi. 
Bunda ota-onalar va ustoz-murabbiylar namuna, ibrat, yo‘naltiruvchi va ta’min-
lovchi sifatida ishtirok etadilar. Shu sababli, ota-onalik vazifalari va majburiyati, 
ustoz-murabbiyllikning burchi va mas’uliyati masalasiga e’tibor qaratishimiz 
lozim bo‘ladi. 
Ma’lumki, odam ‒ bir kichik olamdir. Insonning ana shu betakror dunyosi 
ma’naviyatning shaxsiy darajada namoyon bo‘lish xususiyatlari bilan uzviy 
bog‘langan. Ma’naviy o‘sish tizimida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
a) har bir insonning tabiiy-tarixiy qadriyatlari;
b) axloqiy qiyofasi, nafosati va go‘zalligi;
d) mehnat va iqtisodiy madaniyati;
e) individual kamoloti va ijtimoiy mavqeyi;
f) qobiliyati va iste’dodi;
g) dini, e’tiqodi, his-tuyg‘ulari.
Inson ma’naviyatining tabiiy-tarixiy jihati uning biologik jonzot, tirik vujud 
sifatidagi yashashi, sihat-salomatligi, hayot kechirish davrlari, bolalik, o‘smirlik, 
yigit va qizlik, erkak va ayol, qarilik onlari bilan bog‘liq namoyon bo‘ladi. Bunday 
tabiiylik har bir tirik vujud kabi odam zotining har qanday avlodi, qavmi, millat va 
elatiga tegishlidir. Shu ma’noda tabiiy-tarixiy asosga ega bo‘lmagan shaxs 
ma’naviyatini uchratish qiyin, har bir kishi, el, xalq, millat va qavm uchun bunday 
asosning mavjudligi ijtimoiy zaruriyatdir.