Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Ozodlik va zaruriyat nisbati. 
Ozodlik ‒ insoniyatning azaldan erkin, hur va 
mustaqil yashash orzu-umidlari, armon va iztiroblarini o‘zida mujassam etadigan 
tushuncha. Darhaqiqat, inson tabiatning gultoji sifatida hamisha ozodlik va hurri-
yatga intilib yashaydi. U doimo o‘zini erkin his qilishga, tahlikasiz turmush kechi-
rishga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham insoniyat tarixining turli davrilarda 
254
 Нурматова М.А. Шахс маънавий камолотида эстетик ва ахлоқий қадриятлар уйғунлиги муаммоси. // 
Фалс.ф.док-ри ... ёзилган дисс. – Тошкент, 2011.- Б. 67. 

---

191 
jahon-ning barcha mintaqalarida ozodlik uchun kurashning shaklan turlicha, 
mohiyatan o‘xshash bo‘lgan hurriyatga intilish hodisalarini ko‘p ko‘rgan
255
.
 
Xo‘sh, ozodlikning o‘zi nima? Ozodlik nimalarga asoslanadi va uning 
mazmun-mohiyati nimalardan iborat? “Ozodlik” g‘oyasining qudrati shundaki, u 
odamlarning o‘zaro munosabatlari, mamlakatlar va davlatlararo munosabatlarni 
me’yor-mezonga soladi, turli kamsitishlar yoki ortiqcha ta’zim-tavozega chek 
qo‘yadi. Ozodlik o‘zaro hurmat, bir-birini tan olish, bir-birini qadrlash asosida 
mamlakat fuqarolarining o‘zaro munosabatida ham, jahon davlatlari o‘rtasidagi 
aloqalarda ham ana shu umuminsoniy qadriyatlarga tayanish, umumiy mezonlar 
asosida yashash demakdir. Ozodlik – jamiyatdan ajralmagan holda dunyo 
muammo-lari va o‘z taqdiri bilan bog‘liq bo‘lgan istiqbol haqida o‘ylash. Ozodlik 
– erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash salohiyati. Ozod 
yashashga, mustaqil fikrlashga, o‘z taqdirini belgilashga, o‘z hayotini o‘zi izga 
solishga qodir odam ziddiyatlarni osonlik bilan yengadi, bu dunyoning shiddatli 
muammolar bo‘hroni qarshisida dovdirab qolmaydi. Ana shu oddiy hayotiy 
haqiqatni 
davlat 
mustaqilligiga 
ham 
qiyoslash 
mumkin. 
Ozodlik 
mustamlakachilikning har qanday shaklini u taqozo etadigan to‘siqlar va 
zo‘ravonliklarni inkor etadi. Ayni paytda, ozodlik jahon taraqqiyotining ilg‘or 
tajribalari asosida o‘z ravnaqining o‘ziga xos tamoyillarini ishlab chiqish bilan 
birga, yagona zamin, yagona makon taqdirini belgilashda o‘zaro hamkorlikning 
yangi, sifat jihatidan yuqori bo‘lgan, umuminsoniy manfaatlarga mos keladigan 
andozasi asosida yashash demakdir. Ozodlik g‘oyasi-mazlumlarni o‘z erki uchun 
kurashga chorlaydigan, qullik va qaramlikning har qanday ko‘rinishini inkor 
etadigan umuminsoniy g‘oya. Bu g‘oya insoniyat tarixining azaliy yo‘ldoshi, 
o‘tmishdan hozirga qadar o‘z ahamiyatini saqlab kelayotgan ezgu qadriyatni 
ifodalaydi. Uning mazmun-mohiyatini bir necha yo‘nalishda talqin va tahlil qilish 
mumkin. U ijtimoiy ma’noda ‒ jamiyat hayotining qandayligi va qay tarzda 
tashkil etilganligini, siyosiy ma’noda ‒ mustaqil va emin-erkin yashashni, iqtisodiy 
ma’noda ‒ mulk va moddiy boyliklarga barchaning teng ega bo‘lish imkoniyatini, 
ma’naviy ma’noda ‒ inson va jamiyatning turli tazyiqlardan xolisligi, fikr, e’tiqod 
va so‘z erkinligini anglatadi.
Ozodlik g‘oyasi insoniyat tarixida o‘chmas nom qoldirgan ko‘pgina alloma-
lar, mutafakkirlar hayoti va ijodining mazmunini tashkil etadi. Alisher Navoiyning 
quyidagi ruboiysi bu g‘oyaning asl mohiyatini aks ettiradi: