Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Egotsentrizm 
(lot. ego-men va centrism-markaz)
‒ egoizmning o‘ta keskin 
shakli bo‘lib, individ shaxsiy manfaatlarining ustuvor ahamiyat kasb etishi 
oqibatida uning boshqa obyekt, kishilar fikr-mulohazasi yoki tasavvurlariga 
nisbatan munosabatini o‘zgartirishga qodir emasligini anglatadi. Egotsentrizm 
ildizlari subyekt tomonidan o‘zgacha, hatto qarama-qarshi nuqtayi nazarlar ham 
bo‘lishi mumkinligi anglanmasligi, o‘zga kishilarning psixologik xususiyatlari 
uniki bilan aynan mos ekaniga ishonishiga asoslangan. Egotsentrizm ayniqsa, 12-
14 yoshlar atrofidagi bolalarda yaqqol namoyon bo‘lsa-da, ba’zi kishilarning 
keksaygan chog‘ida egotsentrik mayllarning kuchayish hollari ham kuzatiladi. 
Ilmiy tadqiqotlarda egotsentrizmning bir necha turlari qo‘llanadi: bilish 
egotsentrizmi ‒qabul qilish va tafakkur qilish jarayonlarini aks ettiradi; axloqiy 
egotsentrizm ‒muayyan individning o‘zga kishilarning axloqiy xatti-harakatlari va 
faoliyatini qabul qilishga qodir emasligidan dalolat beradi; kommunikativ 
egotsentrizm ‒subyekt tomonidan boshqa kishilarga ma’lumot yetkazish 
jarayonida kuzatiladi. Bu hol tushunchalarning mantiqiy o‘zagini tan olmaslikda, 
o‘zgalar nuqtayi nazarini mensimaslikda namoyon bo‘ladi. Egotsentrizm 
tushunchasi fanga ilk bor taniqli fransuz olimi Jan Piaje tomonidan muomalaga 

---

199 
kiritilgan. Piaje egotsentrizmni bola aqliy rivojining bir necha bosqichlarida 
o‘zligini va dunyoni anglash jarayonida tutgan yo‘li va nuqtayi nazari sifatida 
talqin etadi. Egotsentrizm ilmiy va turmushda qo‘llanadigan tushunchalari 
o‘rtasida katta farq mavjudligi bois Egotsentrizmning paydo bo‘lishi talay 
tushunmovchiliklarga sabab bo‘lgan edi. Keyinchalik, egotsentrizm tushunchasi 
fanda keng ma’noda talqin etila boshlagani, bir tomondan, rivojlanayotgan fan 
uchun tabiiy hol bo‘lsa, ikkinchi tomondan, tadqiqot ishlarida muayyan 
qiyinchiliklarni keltirib chiqardi. Egotsentrizmda individ boshqalar fikriga zid 
ravishda o‘zining shaxsiy fikrini yagona ma’qul variant sifatida eng oldingi 
darajaga qo‘yadi. Bunday kishilar uchun faqatgina o‘z nuqtayi nazari muhimdir. 
Shu sababli u boshqalarning dalil-isbotlarini qabul qilmasligi, xomxayollarga 
berilib, voqea va hodisalar yuzasidan xato xulosalar chiqarishi mumkin.