Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

 
 

---

171 
4. Din va axloqiy muammolar 
Ijtimoiy xizmat ko‘rsatish, diniy ta’limotlarda madad berish bilan 
ifodalanadi. Uning ma’naviy-kognitiv konseptlari tahlili quyidagi yondashuvlar 
mavjudligini qayd etadi: 
Buddizmda dana konsepti; 
Iudaizmda idaki konsepti; 
Xristianlikda rahm-shafqat konsepti; 
Islomda sadaqa va zakot konsepti.
Saxovatga amal qilish va chorlash Markaziy Osiyo mintaqasida, jumladan, 
“qo‘li kalta” aholi guruhiga jamoaviy shaklda, ya’ni hashar orqali uy qurib berish, 
to‘y, ta’ziya va boshqa tadbirlarni o‘tkazishda ko‘maklashish kabi o‘ziga xos 
shakllarda ko‘rinadi. O‘zaro yordam ko‘rsatishni, islom dini bilan bog‘liq 
amallarda, jumladan, sadaqa, zakot, fitr, bechoralarga ko‘mak berish singari 
ijtimoiy xizmatning nokasbiy faoliyat turi sifatidagi tarixiy ildizlarida ham ko‘rish 
mumkin. Buni ikki sabab bilan izohlash mumkin. Birinchidan, hech bir ijtimoiy 
tizim bo‘shliqda paydo bo‘lib qolmaydi. Ya’ni, mavjud resurslarning hisobidan 
yaratiladi. Ikkinchidan, dastlabki shart-sharoitlar asosida u yoki bu sohadagi 
ijtimoiy tuzilmalar tizimlashtiriladi, uchinchidan, ma’lum bir tarixiy bosqichlarda 
aholining turli guruhlariga ko‘rsatiladigan ijtimoiy xizmat ko‘rsatish amaliyoti turli 
shakllarda umumlashtirilib, institutsional mazmun kasb etadi. Jumladan, Amir 
Temur davrida ijtimoiy xizmat ko‘rsatish davlat darajasida amal qilgan bo‘lib 
“Faqiru miskin, biron kasb qilishga ojiz shol-ko‘rlarga nafaqa belgilangan”
218
. 
Tarixiy manbalarda Amir Temur tomonidan “turlik-turlik xayr-u ehsonlar qilinib, 
sinf-sinf sadaqalar mustahiqlarga yetkazilib, faqir va miskinlarga bisyor ob-u osh 
bergan”ligi
219
keltirilgan. Shu tarzdagi faoliyatning natijasida, ijtimoiy xizmat 
tizimi ma’lum vaqt o‘tishi bilan jamiyat ijtimoiy taraqqiyotida muhim hisoblangan 
alohida mustaqil sohaga aylanadi. Ushbu jarayonning ilmiy falsafiy jihatlarini 
o‘rganish boshlangan. “Insoniyat taraqqiyoti jarayonida vujudga keladigan har 
qanday fan o‘z predmeti va tadqiqot usullariga ega”
220
bo‘lishi lozimligiga e’tibor 
qaratsak, ijtimoiy xizmat o‘z predmeti, nazariy va amaliy usullariga ma’lum tarixiy 
davr mobaynida erishdi. “Insoniyat o‘zining butun ongli hayoti mobaynida o‘zini 
va qurshab turgan olamni anglab yetishga intilgan. Ammo uning dastlabki bilimlari 
uzuq-yuluq, bir-biriga bog‘lanmagan fragmentar bilimlar yig‘indisidan iborat edi. 
Bora-bora inson o‘zi va atrofidagi intellektual kuchlar to‘plagan bilimlarni tartibga 
solishga, sistemalashtirishga, klassifikatsiya qilishga kirishib ketdi. Bu 
bilimlarning hammasini yagona tizimga solib umumlashtirilsa, insoniyatning 
borliq haqidagi bilimlar sistemasi vujudga keladi
221
.