Muammoning turi muammoning kelib chiqish sabablari muammoni yechish yo

“MUAMMO” texnologiyasi

MUAMMONING TURI	MUAMMONING KELIB CHIQISH SABABLARI	MUAMMONI YECHISH YO`LLARI VA SIZNING HARAKATINGIZ
Sel	SEL – suvning mexanik faoliyatidan yuzaga keladigan murakkab jarayon bo`lib, turli omillarning o`zaro ta'siri natijasida vujudga keladi. Uning tarqalishida mahalliy sharoit alohida o`rin egallaydi. Sel vujudga keladigan yoki sodir bo`lish ehtimoli yuqori bo`lgan joylarni sel o`chogi deb yuritiladi.	Sel oqimlariga oldindan tayyorlanishning samarali usullaridan biri aholining barcha tabaqalari bilan agrotexnik, gidrotexnik obodonlashtirish majmuasiga kiruvchi bir qancha tashkiliy-xo`jalik tadbirlarini amalga oshirishdan iboratdir. Bundan tashqari sel xavfi bor joylardagi daryo o`zanlari, suv omborlari, kanallar qirg`oqlarini mustahkamlash zarur, bunday inshootlar bo`lmagan joylarda sel oqimi tuzoqlari, oqimni aholiga zarari tegmaydigan joylarga yo`naltiruvchi tarmoqlarni qurish lozim
Toshqin	TOSHQIN - Tabiiy ofatlar ichida katta talofotlar keltiradigan, aholini og`ir tahlikaga soladigan va qisqa vaqt ichida shiddatli kechadigan suv toshqinlaridir. Toshqin - daryolar, soylar, dengizlar, ko`llarda suv sathining keskin ko`tarilishi oqibatida yuzaga kelib, yer yuzasining katta maydonlarini vaqtinch suv bosishidir.	Zaruratga ko`ra uylarni, xonalarni tark etayotganingizda suv, gaz, elektr tarmoqlarini xavfsiz holatga keltirishni unutmaslik kerak. Yerto`lalarda oziq-ovqat zahirasi mavjud bo`lgan taqdirda, ularni quruq bo`lgan joylarga, suv bosib zarar yetkazmaydigan joylarga olib qo‘ygan ma'qul
Ko`chki	Yer surilishining yuzaga kelishiga quyidagi omillar sabab bo`ladi: -tog` yon bag`ri etaklarining tabiiy holatini oqar suvlar, suv omborlari ta'sirida buzilishi hamda rejasiz olib borilgan qurilish ishlari; -qiya sathlarda tarqalgan tog` jinslarining xossasi va xususiyatlari, mustahkamlik darajasining o`zgarishi, sug`orish ishlari, qor-yomg`ir suvlari ta'sirida namligining oshishi; -tog` jismlariga yer osti suvlari (gidrodinamik) va yer ustki suvlari (gidrostatik) bosimining ta'siri; -tog` jinsi zichligini va mustahkamligining, burg`ilash hamda tog`-kovlash ishlari natijasida buzilishi; -tektonik va seysmik kuchlar ta'siri. Surilishlarni yuzaga kelishida hududning iqlim hamda, gidrogeologik sharoitlariva boshqalar.	Yer surilishi ofatidan saqlanishning ishonchli omili, bu xalqni o`z vaqtida ogoh etish hisoblanadi. 1996-1999 yillarda O`zbekistonning bir qancha hududlarida, jumladan, Surxondaryo, Qashqadaryo, Samarqand va boshqa viloyatlarning tog` etaklarida yashovchi fuqarolarni yer surilishi ofati to`g`risida ogoh qilinishi natijasida, odamlar boshqa joylarga ko`chirildilar va hechqanday moddiy va ma'naviy yuqotish bo`lmadi. Albatta, bu ishlar o`z vaqtida, yetarlifaollikda o`tkazilganligi sababli odamlar falokatdan saqlab qolindi. Ammo hozirgi kunda ham Respublikamizning ba'zi viloyatlarida yer surilishi ehtimoli bor hududlar mavjud bo`lib, hukumatimiz va fuqaro muhofazasining xodimlari tomonidan doimiy ravishda xavfli mintaqada yashovchi fuqarolar ogohlantirib borilmoqda
Yon`gin	Yongʻin — bir zumda shiddat bilan roʻy beradigan va tez tarqaladigan yonish jarayoni. Ishlab chiqarish va hayot faoliyati davomida yong`inni kelib chiqishiga quyidagilar sabab bo`lishi mumkin: a. isitish pechlarini qurish yoki ishlatish qoidalarining buzilishi; b.ishlab chiqarishda yoki uyda olovni ehtiyotsizlik bilan ishlatish; c. kerosinda ishlaydigan yoritish yoki qizdirish asboblarini noto`g`ri o`rnatish yoki ulardan foydalanish qoidalarini buzish; v. yashin yoki statik elektr razryadlar, mashinalar va ishlab-chiqarish jihozlarining nosozligi hamda ularni ishlatish qoidalariga rioya qilmaslik (ichki yonuv dviga-teldaridan chikdsigan uchqunlar, elektr qurilmalaridagi qisqa tutashuvlar yoki ularning yerga ulanib qolishi, elektr simlarida zo`riqishning yo`l qo`yilmaydigan darajada ortib istishi, kontaktlari yomon bo`lgan joylarning qizib ketishi va ulardan uchqun chiqishi, bug` qozonlarining portlashi); d. qishloq xo`jaligi mahsulotlarining yoki yonilg`ining saqlash qoidalariga rioya qilmaslik natijasida o`z-o`zidan yonib ketishi sabab bo`ladi. Yonish - yonuvchi moddaning havo kislorodi yoki boshqa oksidlovchi modda bilan oksidlanishining tez kechadigan kimyoviy reaksiyasi bo`lib, bunda yorug`lik va issiqlik ajraladi. Yonish quyidagi turlarga bo`linadi: Alangalanish - mahalliy qizish natijasida yonuvchi moddaning (uning bug` va gazlarning) turqun yonishi. Alangalanishga yonuvchi moddaning alanga yoki cho`g`langan jismga tegishi sabab bo`lishi mumkin. Chaqnash - yonuvchi modda bug`i bilan havo yoki kislorod aralashmasining alangaga, elektr uchqunga yoki qizigan jismga tegishi natijasida tez yonib tugashi. Chaqnashda siqilgan gazlar hosil bo`lmaydi.	Darhol o‗t o‗chirish xizmatga xabar bering (telefon 01) Agar siz xonada bulsangiz, eshikni ochishdan avval, u issiq emasmi tekshirib ko‗ring YOnayotgan xonadagi odamlarni ko‗chiring Qul ostidagi vositalar (o‗t uchirgichlar, suv, qum qalin yopma) bilan enginni uchirishga kirishing YOnayotgan xonaga havo kirishini cheklab qo‗ying (zarur bo‗lmasa oyna va eshiklarni ochmang) Liftdan foydalanmang Zinapoyalardan qo‗shma ayvonlardan aylanma o‗t o‗chirish narvonlaridan va baland binolarda pastki qavatlarga tushiladigan evakuatsiya tuynuklaridan foydalaning Agar xona tutunga tulgan bulsa polga yoting va emaklab xonani tark eting Odatda tutun yuqoriga ko‗tariladi nafas olish uchun yaroqli havo esa pastga tushadi YOnayotgan xonani iloji boricha tezroq tark eting va yongin uchirilmaguncha qaytib kirmang YOngin tushgan joyni tark etganingizdan sung biror kishini ut uchirish buli-miga qung‗iroq qilishga junating (agar bu ish qilinmagan bulsa) Kupchipik xududlarda «01» raqamiga qung‗iroq qilish kerak Agar siz xonani tashlab chiqib keta olmasangiz, eshik va derazalardagi barcha tirqishlarni berkiting, ventilyasiya panjaralarini (tirkishlarini) sochiq latta yoki kiyim tiqib yoping Agar yoningizda telefon bulsa, xatto binoda ut uchiruvchilar ishlayotgan bulsa ham, dispetcherga uzingiz turgan joyni xabar qilish uchun ut uchirish bulimiga qung‗iroq qiling

“TUSHUNCHALAR TAHLILI” uslubi

TUSHUNCHALAR	MAZMUNI
Favqulotda vaziyat	Favqulodda vaziyat (FV)- ma'lum hududda yuz bergan falokat, halokat va boshqa turdagi ofatlar natijasida kishilarning o`limiga, salomatligiga, tevarak atrofdagi tabiiy muhitga sezilarli moddiy zarar yetkazuvchi, odamlarning turmush sharoitini buzilishiga olib keladigan holatdir.
Fuqaro muhofazasi	Fuqaro muhofazasi - umumdavlat mudofaa siyosatlaridan biri bo`lib, u har qanday favqulodda holatlarda fuqarolarni, xalq xo`jaligi tarmoqlarini muhofaza qilishda, ularning muttasil ishlashini ta'minlashda hamda qutqarish va tiklash ishlarini bajarishda katta ahamiyat kasb etadi.
Epidеmiya	Epidemiya - odamlarning guruh bo`lib yuqumli kasallanishi, ularning zaharlanishi (zaharli modda bilan hamda oziq-ovqatdan ommaviy zaharlanish);
Favqulotda vaziyatlarni bartaraf etish	Brigadalar doimiy ravishda (favqulodda vaziyatgacha, favqulodda vaziyatlar vaqtida) o`z faoliyatlarini uzluksiz davom ettirib boradilar, lekin ularning bo``linmalari yuqori darajada shay tursagina, kerakli buyumlar, transport bilan ta'minlangan bo`lsagina, shaxsiy tarkiblari esa maxsus tayyorgarligi yaxshi va har qanday sharoitda ishlay olishi yaxshi sharoitga quyilgan bo`lsagina favqulodda vaziyatlar sharoitida jabrlangan aholini tibbiy ta'minlash vazifalari muvaffaqiyatli bajarilishi mumkin.
Favqulotda vaziyatlarning oldini olish	Respublika hududidagi mumkin bo’lgan texnogen va tabiiy FV ni ifodalash bashoratlash ,ularning oqibatlarini baholash
Aholini va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish	FV yuz berganda fuqarolarni muhofaza qilish atrof-muhitga yetkazilgan moddiy zararlar miqdorini kamaytirish,shikastlangan hududlarni halqaga olish va bu hududlarda xavfli omillar tasirini kamaytirishga bag’ishlangan ishlar majmuasi
Fuqaro muhofazasi xizmati	Aholini va hududlarni FV lardan muhofaza qilish tadbirlarinirespublika miqiyosidan obyekt darajasigacha rejalashtirish ishlari olib borish
Fuqaro muhofazasi kuchlari	Fuqaro muhofazasi qo’shinlari,tuzilmalaridan tarkib topadi.
Texnogen xususiyatli FV	Texnogen xususiyatli FV Insonlar faoliyati bilan bog’liq bo’lgan FVga

“REZYUME” TEXNOLOGIYASI

AVTOTRANSPORTLAR
Ijobiy tomoni	Salbiy tomoni
Ham arzon ham tejamli va har tomomlama yo’llar mavjud avto yo’llar orqali dunyoning istalgan tomonlariga borish mumkin	Avtomobil transportida bo`ladigan avariyalar ham katta fojiali hodisalarni keltirib chiqaradi. Bunday ofatlar yuz berishining bir qancha sabablari bor: - Yo`l qoidalarining buzilishi; - Avtomobilning texnik nosozligi; - Tezlikning haddan tashqari yuqori bo`lishi; - Avtomobil haydovchining yetarli malakaga ega bo`lmasligi: - Yo`llarning talab darajasida emasligi.

AVIA TRANSPORTLAR
Ijobiy tomoni	Salbiy tomoni
Juda tez va ishonchi va samarali, undan tashqari aytilgan vaqtda ishlarning bajarilishidir. Hozirgi kunda eng tez odamlar va yuk tashish tizimi	Aviatsiyada avariya - aviatexnikalarning biror elementlarining ishlamay qolishi, bevaqt ob-havoning o`zgarishi, uchish-qo`nish qoidalarining noto`gri bajarilishi oqibatida sodir bo`ladi. Ba'zan katta avariyalar ikkita aviatexnikaning bir-biri bilan to`qnashishi yoki yerga, qushlarga urilishi oqibatida ham sodir bo`ladi. Aviatsiya avariyalari ko`pchilik hollarda fojealar bilan yakunlanadi.

TEMIR YO`L TRANSPORTLAR
IJOBIY TOMONI	SALBIY TOMONI
Eng xavfsiz desa ham buladi faqat turli xil tabiiy va texnogen sabablar orqali ko’ngilsiz hodisalar kelib chiqishi mumkin	Temir yo`l transportida avariya va fojia bo`lishining asosiy sababi: yo`llarning to`g`ri bo`lmasligi, harakatlanuvchi tarkibning kamchilikka ega bo`lishi, ya'ni boshqarishda texnik nosozliklarning mavjudligi (signal bo`lmasligi va b.) yurish qoidalarining buzilishi va boshqa sabablardir.

“BLITS- SO`ROV” TEXNOLOGIYASI

To`g`ri javob	Yakka xato	Yakka baho	FM to`g`risidagi qonunlar	Yillar
2000йил 15 декабрь	+		“Терроризмга қарши кураш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонун	2000йил 26 май
2000йил 26 май	+		“Фуқаро муҳофазаси тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни	1999йил 19 август
1996й 11 апрел	+		O`zbеkiston Rеspublikasi Favqulotda vaziyatlar vazirligi faoliyatini tashkil etish to`g`risida.	1999йил 20 август
1999йил 20 август	+		“Аҳоли ва худудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фақулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни	2006йил 28 сентябрь
2006йил 29 июн	+		“Хавфли ишлаб чиқариш обьектларининг саноиат хавфсизлиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни	2005йил 15 декабрь
1999йил 16 ноябр	+		“Гидротехника иншоатларининг хавфсизлиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни	1996й 4 март ПФ-1378
* 2013 йил 10 апрель, ЎРҚ—348-сон			“Йўл ҳаракати хавфсизлиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни	1999йил 20 август

. ♣ zilzilaga ta`rif bering va jadvalni to`ldiring:

Zilzila bu -yer qimirlash yer po’stida yoki mantiyaning yuqori qismida to’satdan siljish sinish yoki o’pirilish oqibatida vujudga keladigan va to’lqinsimon tebranishlar tarzida uzoqlarga tarqaladigan yer osti silkinishlari.
Ta`lim muassasasida siz to`satda zilzila ro`y berdi harakatingiz:	xaroba uyumlari ostida insonning harakatlari:
1.ta’lim muassasining ichki eshik bo’sag’asida	1.ochiq maydonga yugurib o’tishga harakat qilish
2.ustunlar tagida .xona burchaklarida	2.tushish xavfi bor joydan uzoqlashish
3.derazadan uzoqroqdagi to’siqlar ostida	3.elektr tarmoqlari buyumlar harakatidan ogoh bo’ish
4.partalar tagida yashirinishlari	4.mustahkam joyga chiqish

3.Testdagi to`g`ri javoblarni tanlang va uni jadvalga yozing:

1. b	4.a.b.g	7.	10.1.v.2.a	13.	16.
2.a	5.b.v	8.a	11.	14.	17.
3.a.v.g	6.	9.1g.2v	12.	15.	18.

Шартли белгилар:

♣ –javob quydagi shaklda bo`lishi lozim: misol uchun 1а 2б, yoki 1в 2б va h.k

►–bir nechta to`g`ri javoblar.

● –bitta to`g`ri javobli test.

● 1. Ko`rsatib o`tilgan tabiiy halokatlardan _____________ qolgan uchala uch xodisani keltirib chiqarishi mumkin а) ko`chki, b) zilzila, v) vulqon, g) toshqin

● 2. Zilzila ro`y berganda hamma qutqaruv ishlarni __________olib borish lozim

а) faqat guruh bilan, б) faqat yakka o`zi, в) qutqaruvchilar kuzatuvi ostida

►3 .Agar sizni tabiat qo`ynida mashg`ulot olib borayotganda to`satdan toshqin yuz bersa unda quydagilar zarur:

а) ta`lim oluvchilar bilan tepaliklarga ko`tarilish,

б) chuqur (jarliklarda) yashirinish,

в) sershox baquvat daraxtdan foydalanib qo`l osti mavjud vositalar bilan talabani yiqilishdan saqlash unga mahkamlab bog`lash;

г) mavjud usuldan foydalanib qutqaruvchilarga signal berish, yordamni kutish.

►4. Tabiat qo`ynida dam olayotganigizda to`satda sel kelib qoldi sizning harakatlaringiz qaysilar:

а) avvaldan belgilagan joy, б) yuqori qavatlar, tom, boloxona,

в) yer to`laga, suv ustida ushlab turadiga jismga chiqaman г) daraxt, tepalik.

►5. Toshqin xavfi tug`ilganda ko`chirish to`g`risida ogohlantirilish olinganda ko`chiruvchilar darhol o`zi bilan so`ng haqida ma`lumot:

а) hujjat, pul, qimmatbaho narsalarni; б) tibbiy quti;

в) qutqaruv qayig`i, г) faslga qarab ustki kiyim va poyavzal

● 8. Bahorgi toshqinlarga sabab:

а)jala, б) qorlaning tezlik bilan erishi, в) tog`larda muzlarning erishi.

♣ 9. 1 va 2 ustun bilan bog`liq ma`lumotni toping.

Ustun 1. 1. Sellarni __________keltirib chiqaradi

2. qor ko`chkilarni __________keltirib chiqaradi.

Ustun 2. а) p`ortana, б) tuproq eroziyasi, в) ko`p qor yog`ishi, г) jala.

♣ 10. 1 va 2 ustun bilan bog`liq ma`lumotni toping.

Ustun 1. 1.Toshqinni __________keltirib chiqaradi

2. Sunamini __________keltirib chiqaradi

Ustun 2. а) po`rtana, б) эпидемия, в) zilzila, г) o`rmon.

Qon ketish, turlari va qon ketganda birinchi yordam ko`rsatish mavzusida “BLITS O’YIN” metodi

Тўғри жавоб	Якка бахо	Якка хато	ҳаракатлар кетма-кетлиги
2			Qon ketish turiga qarab vaqtinchalik qon ketishini to’xtatish
4			Avvalo shikastlanib qolgan kishi tushgan sharoitga baho kerak
5			Shikastlangan kishini davolash muassasasiga transportirovka qilish
1			Shikastlangan kishiga birinchi tibbiy yordamning hajmi aniqlanadi.
6			Qon ketish turini aniqlash.
8			Agar jgut qoyilsa,uning vaqti ahiq qog’ozchaga yozilib qo’yiladi.
3			Zaruriyat tug’ilganda birinchi tez tibbiy yordamni yo’lda ham ko’rsatish kerak.
7			Shikastlangan kishini davolash muassasasiga yuborishga qadar bir o’zini qarovsiz qoldirish mumkin emas.

Quydagi savollarga javob bering.

1.Qon ketganda o`z-o`ziga va o`zaro yordam ko`rsatish tartibi. 1.Jarohatlangan tomonni balandga ko’taring.2.Jarohatlangan joyni qon oqishi to’xtaguncha toza va qalin latta bilan yoki qo’l bilan bosib turing.Bu 15 min bosib turing.ba’zan 1 soat yoki undan koproq vaqtni olishi mumkin.jarohatni shu tariqa to’g’ridan to’g’ri bosib turish yo’li bilan deyarli barcha jarohatlardan oqayotgan qonni to’xtatish mumkin.Ba’zan hatto tananing biror qismi kesib tashlansa ham.Bosib turish bilan ba’zan qonni to’xtatib bo’lmaydi ayniqsa jarohat juda katta bo’lganda qo’l yoki oyoq kesib tashlanganda uni to’xtatish qiyin.agar shunday holatlar yuz bersa odam qon yo’qotishdan o’ishi mumkin bo’lsa quyidagilarni qiling.1. jarohatni bosib turish kerak 2. Jarohatlangan qismni iloji boricha tepaga ko’taring .3. Qo’l yoki oyoqni jarohatga yaqn joydan bog’lang. Qon ketishidan jabrlanuvchiga yordam ko’rsatishda shaxsiy xavfsizlik choralari
• Siz yordam ko’rsatayogan har bir jabrlanuvchida go’yoki VICH — ijobiy reaksiya
(SPID) bordek munosabatda bo’ling.
• SHikastlangan joyga himoyalanmagan qo’l bilan tegmang. Qo’lingiz bilan jarohat
orasiga doka salfetka yoki boshqa biror toza va quruq mato kuying yoki jabrlanuvchining qo’lini
ishga soling.
• Himoya sifatida polietilen o’ramadan, rezina yoki bir marta ishlatiladigan qo’lqopdan,
shuningdek bir necha qatlam qilib buklangan toza matodan ham foydalanish mumkin.
• Birinchi yordamni ko’rsatib bo’lganingizdan keyin, hatto qo’lqop kiygan bo’lsangiz
ham, qo’lingizni sovun bilan yaxshilab yuving.
• Birinchi yordam ko’rsatayotganda yoki qo’lingizni yuvmasdan oldin ovkat emang
yohud suyuqlik ichmang.


2.Ochiq suyak singanda yordam ko`rsatish tartibi

Immobilizatsiya — skelet jarohatlanib lat eganda xarakatchanlikni cheklash lat etgan

joyni immobilizatsiya qilish uchun Shina qo’llaniladi.
• Shina, shikastlangan qismning holatini o’zgartirmasdan qo’yiladi
• Ochiq sinishda Shina qo’yishdan avval qon ketishini to’xtating va jaro-xatlangan
joyga bog’lam qo’ying
• Barcha shubxali cho’zilishlarga va deformatsiyalarga aksi tasdiqlanmaguncha
singandagi kabi munosabatda bo’ling
• Shina, shikastlangan sohani, ham undagi bir bug’in yuqori va past qismi-ni ham
qamrab olishi kerak
• Shina qo’yguncha va qo’yilgandan keyin tananing sirt qismidagi qon ayla-nishini
tekshiring (jonsizlanishni sezish, teri qoplamlarining rangsizligi va xaroratning pasayishi)
Qon aylanishi buzilgan bo’lsa, bog’lamni biroz bo’shating
• Shinani shikastlangan sohaning yuqorisidan va pastidan bog’lang.
• Yopiq sinishlarda Shinani kiyimning ustidan ham qo’yish mumkin
• Shina va teri orasiga mato qo’yishni unutmang

3.Yopiq suyak singanda yordam ko`rsatish tartibi.

Suyak singan joyga har qanaqa qattiq narsa yog’och metal plastmassadan darrov taxtakach qo’yish lozim

Taxtakach singan qo’l yoki oyoqqa bir necha joydan bint bilan bog’lab qo’yiladi. Txtakach singan joyning yuqori va pastidagi ikkita bo’g’in ustidan oshib turadigan uzinlikda bo’lishi kerak.

Taxtakach bo’lmasa shikastlangan oyoqni sig’ oyoqqa bog’lab qo’yish kerak

4.Nafas yo`liga yot narsalar tushib qolganda o`z-o`ziga yordam ko`rsatish tartibi

Bug’ilish chog’ida o’ziga o’zi birinchi yordam ko’rsatish:
Agar sizga biror narsa tiqilib qolib yoingizda esa hech kim bo’lmasa u
holda qorningizga mustaqil ravishda ikki xil usulda turtki berishingiz
mumkin:
 Bir qo’lingizni musht qilib, uni bosh barmoq tarafdan qorinning o’rta qismiga,
kindikdan bir oz yuqoriga tush suyagi uchidan ancha pastroqda bosing,
 Ikkinchi qo’lning kafti bilan mushtni ushlab, yuqoriga keskin turtki bering yoki
 Oldinga egilib biror qattiq jismga, masalan, stulning suyanchigi panjara-to’siqqa
qorinni tirang va ichkariga bosing.

Odam 4 min ichida nafas olmasa u o’lib qolishi mumkin.Tezda harakat qiling .Agar odamda nafas to’xtab qolgan bo’sa og’iz

5.Yosh bolalarning nafas yo`liga yot narsalar tushib qolganda yordam ko`rsatish tartibi

Jabrlanuvchining hushi joyidaligini aniqlang.
 «Sizga yordam kerakmi?» deb baland ovozda so’rang yoki jabrlanuvchining
orqasiga urib ko’ring.
 Jabrlanuvchini ehtiyotlik bilan chalqancha qilib yotqizing (agar zarur bo’lsa).
 Uning nafas olish yullarini oching va nafas olayotganini tekshiring.
 Boshini orqaga tashlang va iyagini kutaring.
 5 soniya mobaynida ko’zdan kechirish quloq bilan eshitish va sezgi bilan nazorat
o’tkazishdan foydalanib, nafas olishning mavjudligini tekshiring.
 Jabrlanuvchining burun teshiklarini siqing uning og’zini lablaringiz bilan jips
qamrab oling va 2 ta tuliq puflang.
 havo o’pkaga o’tayotganiga ishonch hosil qilish uchun ko’krak qafasining
ko’tarilishini kuzating.
 Jabrlanuvchining boshini yana bir marta orkaga tashlang va puflashni yana ikki
marta takrorlang.
 Biror kishini tez tibbiy yordam chakirishga jo’nating.
 Jabrlanuvchining soniga o’tirib oling. Agar yordam berayotgan odamning
gavdasi uncha katta bo’lmasa, u bitta soni ustiga o’tirishi mumkin. Kaftingizning asosini
jabrlanuvchining kindigidan biroz yuqoriga shunday qo’yingki, bunda qo’lning barmoqlari
jabrlanuvchining boshi tomon yunaltirilgan bo’lsin.
 Ikkinchi qo’lingizni birinchisining ustiga quying.
 Jabrlanuvchining qorniga yuqoriga yunaltirilgan tez turtki bilan 5 marta bosing.
 Bir qo’lning katta barmog’i bilan jabrlanuvchining tilini pastki jag’ga bosing va
uni engilgina suring.
 Sirpanuvchi harakatlar bilan barmoqni chekkadan til asosiga qarab suring.
Ehtiyot bo’ling va yot jismni tomoq ichkarisiga itarib yubormang.
 Barmoq bilan yot jismni ushlab olishga va uni og’izdan olib tashlashga harakat
qiling.
Havoning o’pkaga o’tayotganiga ishonch hosil qilish uchun ko’krakning ko’tarilishini
kuzating.
Harakatlaringizni qo‘yidagi ketma-ketlikda takrorlang — turtish, barmoq bilan og‘iz
bo‘shlig‘ini tekshirish va puflash, to
• yot jism olib tashlanmaguncha
• jabrlanuvchi nafas ola boshlamaguncha va yo’tala boshlamaguncha
• tez tibbiy erdam etib kelmaguncha
 Nafas bor-yo’qligini va pulsning mavjudligini tekshiring.
 o’pkani sun‘iy ventilyasiya qiling.

6.Katta yoshli insonlarning nafas yo`liga yot narsalar tushib qolganda yordam ko`rsatish tartibi

Odam 4 min ichida nafas olmasa u o’lib qolishi mumkin.Tezda harakat qiling .Agar odamda nafas to’xtab qolgan bo’sa og’izdan og’izga nafas berishni darxol boshlang

Es-hushi joyida bo’lgan katta yoshdagi jabrlanuvchilarda nafas yo’llari butunlay

o’tkaza olmay qolganda birinchi yordam ko’rsatish:
 Hodisa yuz bergan joyni ko’zdan kechiring
 Jabrlanuvchi bo’g’ilish alomatlarini sezish sezmasligini aniqlang
 So’rang: «Siz nafas ola olasizmi?» Agar jabrlanuvchi bo’g’ilish alomatini
sezmayotgan bo’lsa
 Jabrlanuvchidan yaxshilab yo’talib olishini iltimos qiling
Qoringa turtish usulini boshlang:
 Jablanuvchining orqa tomoniga turing.
 Jabrlanuvchining belidan mahkam kuchoqlab, qo’llaringizni musht kqlib
siqing.
 Mushtingizni katta barmoq tomonidan jabrlanuvchining kindigidan sal
yuqoriroqqa qorinning o’rta qismiga va to’sh suyagining uchidan pastrog’iga bosing.
 Mushtingizni ikkinchi ko’lingizning kafti bilan tuting.
 YUqoriga qarab tez turtish bilan mushtingizni jabrlanuvchining qorniga
botiring har bir turtki begona buyumni chiqarish maksadida alohida amalga oshiriladi.
Kuyidagi holatlar yuz bermaguncha qoringa turtishni davom ettiring:
 YOt jism chiqarib olinmaguncha va jabrlanuvchi nafas ola boshlamasa yoki
kuchli yo’talmaguncha.
 Jabrlanuvchi hushini yo’qotsa, bu holda uni polga chalqancha yotiqizish
kerak.
 Biror kishini tez tibbiy yordam chaqirish uchun jo’nating.
 Es-hushi joyida bo’lgan jabrlanuvchining orqa tomoniga turing,
 Qo’llaringizni jabrlanuvchining ko’ltiqlari ostidan o’tqazib ko’krak qafasini
quchoqlang,
 Bir qo’lingizni musht qilib siqing va uni katta barmoq tomonidan jabrlanuvchi
tush suyagining o’rta qismiga bosing,
 Sizning mushtingiz jabrlanuvchining qovurg’alarida va to’sh suyagining pastki
qismida emas, balki to’sh suyagining o’rtasida joylashganiga ishonch
hosil kiling,
 Mushtingizni ikkinchi qo’lingizning kafti bilan ushlab, ichki tomonga
yo’naltirilgan turtki bering,

7.Kuygan insonga birnichi tibbiy yordam ko`rsatish tartibi

Pufaklar hosil qilmaydigan yengil kuyish 1-daraja. Yengil kiyishda og’riq hamda shikastlanishni kamaytirish uchun kuygan joyni sovuq suvga soling.aloe ham yordam beradi. Boshqa hech qanday davo usullarining keragi yo’q.
Pufaklar keltirib chiqaruvchi kuyish kimyoviy moddalar elektr tokidan kuyish 2- daraja. Pufaklarni teshmang uning ustiga muz qo’ymang. Agar pufak teshilib ketsa o’sha joyni qaynatib sovitilgan suvda sovunlab yuving.Suv bilan taxminan 30 daqiqa chaying. Toza dokini yara ustiga qo’ying.Lekin uni ustini bosmang.Yarani hech qachon yog’lamang. Kuygan joyga aloe va asal suring. Infeksiyani oldini oladi.

! Zudlik bilan tez yordamni chaqiring, agar kuyish:
• nafas olishni qiyinlashtirsa
• tananing bir necha qismini egallagan bo’lsa
• bosh, buyin, qul va oyoq kaftlari yoki jinsiy a‘zolarni shikastlagan bo’lsa
• yosh bola yoki keksa odam shikastlangan bo’lsa

8.Yurak to`xtab qolgan insonga birinchi yordam ko`rsatish tartibi

Yurak to’xtaganda birinchi yordam ko’rsatish
yurak-o„pka faoliyatini tiklash tadbirlarini o„tkazish:
Siz erda harakatsiz yotgan odamni ko’rib qoldingiz, deylik.Har kanday vaziyatda ham
birinchi yordam ko’rsatishning asosiy tamoyillariga amal qiling:
Hodisa ro’y bergan joyni ko’zdan kechiring.
Agar hodisa ro„y bergan joy xavf tug„dirmasa:
Qattik ovozda «Sizga yordam kerakmi? deb so’rang», kaftlariga urib yoki
jabrlanuvchini chimchilab ko’ring.
Agar jabrlanuvchi hushsiz bo„lsa:
Jabrlanuvchini ehtiyotlik bilan chalqancha yotqizing (faqat zarur bo’lsa).
Boshini orqaga egib, iyagini ko’taring.
Nafas bor-yo’qligini aniqlash uchun 5 soniya davomida ko’rish, eshitish va sezish
orqali nazorat qiling.
Agar jarblanuvchi nafas olmayotgan bulsa:
Jabrlanuvchini uning boshi va yuragi bir tekislikda bo’lishi uchun kattiq joyga
chalqancha yotqizing.
Jabrlanuvchining burun kataklarini qising. Lablaringiz bilan jabrlanuvchining
og’zini zich tuting.
2 marta tuliq puflang. Havo o’pkaga o’tayotganiga ishonch hosil qilish uchun
ko’krak qafasining ko’tarilishini kuzating.
10 soniya davomida tomir urishini tekshiring.
Agar jarbrlanuvchining tomiri urmayotgan bulsa:
Biron kishini tez tibbiy yordamni chaqirishga jo’nating.
Qo’lingiz uchun tug’ri holatni toping
Barmoqlaringiz bilan to’shning quyi chegarasidagi chuqurchani toping va ikki
barmog’ingizni shu erga qo’yib turing. Ikkinchi qo’lingizning kaftini jabrlanuvchining
tushiga, barmoqlaringiz turgan joydan yuqoriroqqa qo’ying.
Barmoqlaringizni chuqurchadan oling va birinchi qo’lingizning kaftini ikkinchi
qo’lingiz ustiga qo’ying. Barmoqlaringizni ko’krak qafasiga tekkizmang (bolalar uchun tushni
bosishda faqat bitta qo’lingizdan foydalaning)
Tushni 15 marta bosing (bolalar uchun 5 marta bosing). Bosishni amalga
oshirishda qutqaruvchining elkalari uning kaftlari ustida turishi kerak. Tush 4 sm dan 5 sm
gacha chuqurlikda bosiladi (bolalar uchun — 3 sm). 10 soniya ichida taxminan 15 marta
bosish kerak (minutiga 80 dan 100 tagacha bosish) (bolalar uchun 3 soniyada taxminan 5 marta bosish kerak). Bir maromda, tikka, qo’lni doimo tush ustida tutgan holda bosish kerak.
Muolajani o’tkazayotganda tebranuvchi harakatlar qilmang. Bu bosimning ta‘sirini
kamaytirib, kuchingiz behuda sarf bo’lishiga olib keladi. Navbatdagi bosishni boshlashdan
oldin ko’krak qafasining dastlabki holatiga qaytishiga imkon bering.
Boshini orqaga egib va iyagini ko’tarib, nafas yo’llarini oching.
Jabrlanuvchining burun kataklarini qisib, lablaringizni ogziga zich tuting.
2 marta tuliq puflang, xar bir puflash 1,5—2 soniya davom etsin (bolalar uchun
1ta tuliq puflash)
hvo o’pkaga o’tayotganiga ishonch hosil qilish uchun ko’krak qafasi ko’tarilishini
kuzating.
15 marta bosish va 2 ta puflashdan (bolalar uchun 5 ta bosish va 1 ta puflashdan)
iborat yana 3 ta siklni takrorlang.
Tomir urish yoki urmasligini va nafas bor-yo’qligini 10 soniya davomida takroran
tekshiring.

9.Suvga cho`kkan insonga birinchi tibbiy yordam ko`rsatish tartibi

Chalqancha yotqizing boshini yon tomonga qarating,kaftingizni kindik va qovurg’alar o’rtasiga qo’ying. Qo’lingizni tepaga qaratib qattiq bosing. Agar kerak bo’lsa bu harakatni bir necha marta takrorlang. Har doim cho’kkan odamning ko’kragidan suvni chiqarib yuborishga harakat qilishdan avval tezda og’izdan og’izga nafas berishni boshlang.Nafas to’xtaganda nima qilish kerak:og’izdan –og’izga nafas berish

1-bosqich tilini 10 taga chiqaring. Agar tomog’ida shilimshiq bo’lsa uni tez tozalashga harakat qiling.

2-tez lekin ehtiyotkorli bilan yuzini tepaga qaratib yotqizing.Boshini orqaga asta sekin eging va jag’ini oldinga torting

3-burnini barmoqlaringiz bilan berkiting ,og’zini katta oching shundan so’ng og’zingizni uning –og’ziga qo’yib ko’tariladigan darajada qattiq puflang.,to’xtang ichidagi havo chiqishiga ruxsat bering.Shundan so’ng yana puflang .

10.Jugut qo`yish tartibini tushuntirib bering.

Jgut (bog’lam)dan so’nggi chora sifatida foydalaning. Bog’lamdan foydalanishning eng
yaxshi misoli qo’l yoki oyoq butunlay uzilganda ishlatishdir. Qo’yilgan bog’lam qo’l-oyoqqa
qon oqishni to’la to’xtatadi va bog’lamni uzoq vaqt qoldirilsa, u holda to’qima xalok bo’lishi
mumkin.
Agar qo’l ostida bog’lam (jgut) bo’lmasa, uning o’rniga ro’mol, dastrumol
buyinbog’dan foydalanish mumkin.
Bunda asosiy qoidalarga amal qilish lozim:
Bog’lam jarohatlangan sohadan taxminan 5 sm yuqori qo’yilishi kerak.
• Teri va nervlarga shikast etkazmaslik uchun, bog’lam ostiga doka qatlami qo’yiladi.
• Bog’lamni bir marta bog’lang, uning ustiga biror uzun buyumni joylashtiring, uni yana
bir marta bog’lab mahkamlang va qon to’xtamaguncha burab aylantiring. Buyumni ikki marta
tugib bog’lab, qayiring.
• Albatta bog’lam qo’yilgan aniq vaqtni ko’rsatib, yozib qo’ying.
• Bog’lamni hech ham bo’shatmang, bog’lamni ko’rpa yoki kiyim bilan yopmang.
• SHokka qarshi choralarni ko’ring.
• Jarohatlanganni tinchlantiring.
• Uning hayot belgilarini kuzatib boring.
• Jarohatlanganni zudlik bilan tibbiy muassasaga eltib qo’ying.
• Muolajalar tugashi zahotiyoq, qo’llaringizni yuving.
• Qon ketishi to’xtatilgan bo’lsa ham jabrlanuvchi malakali yordam olishi uchun
shifokorga murojaat qilishi kerak.

11V-16FQGR talabasi Asanov Anvar Toshmurot og’li

___________________________

( талабанинг Ф.И. Ш гурухи )