Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Nikolay Onufri-
yevich Losskiy
dir (1870-1965). Uning axloqiy qarashlari, asosan, “Ixtiyor erkin-
ligi” (1927) va, ayniqsa, “Mutlaq ezgulikning sharti” (1949) asarlarida keng ifoda-
sini topgan.
Nikolay Losskiy axloqiy ta’limotini bir so‘z bilan mutlaqlik axloqshunosligi 
deyish mumkin. Uning fikriga ko‘ra, qadriyatlar olamining asosi ‒ Xudoning dar-
gohi, oliy qadriyat esa Xudo. Lekin faylasuf nafaqat mutlaq, balki nisbiy qadriyat-
larini ham tan oladi, biroq ularning teng emasligini ta’kidlaydi. 
Mutlaq qadriyatlarni qandaydir ibtidodan keltirib chiqarish vositasida 
isbotlab bo‘lmaydi, ular isbotsiz, bevosita intuitsiya (savqi’ tabiiy), ruhiy yetishish 
orqali anglanadi. Ilohni mutlaq, ibtidosiz va intihosiz axloqiy qadriyat ‒ butun 
koinotning yagona maqsadi sifatida taqdim etadi. Natijada faylasuf, birinchidan, 
kelajakda ezgulikni yovuzlik ustidan to‘liq g‘alaba qilishini hamda ezgulikning 
insoniyat taraqqiyotidagi barcha tarixiy kuchlardan yuksak, yengib bo‘lmas 
tabiatga ega eka-nini e’tirof qiladi. Ikkinchidan, Losskiy axloqiy qadriyatni mutlaq, 
ichdan “sof”, qandaydir chetki “qo‘shimchalar”dan xoli, deb hisoblaydi. “Mutlaq 
ijobiy qadriyat o‘z-o‘zidagi, oqlangan qadriyat, demak, qat’iy, har qanday nuqtayi 
nazardan, har qanday holatda va har qanday subyekt uchun ezgulik tabiatiga ega 
qadriyatdir; u nafaqat o‘z-o‘zicha doimo ezgulik bo‘ladi, balki uning oqibati ham 
207
 Соловьёв В. Сочинения в 2 т. Т. 1. М., 1990. С. 124.
208
 Ўша манба. С. 228. 

---

162 
hech qachon o‘zida yovuzlikni mujassam etmaydi”,-deydi u.
209
Uchinchidan, 
mutafakkir real hayotda, olamda mutlaq qadriyatlar tantanasini bashorat qiladi; to 
ungacha esa ular mutlaq komillikning ideali sifatida namoyon bo‘ladi. Shu bois 
ham Losskiy yovuzlik va ezgulikning mavjudligi haqida mana bunday deb yozadi: 
“Xudo o‘z yaratil-mishlariga erkinlik bilan birga ezgulikni amalga oshirishning 
barcha vositasini ato etgan; agar shunga qaramay, qaysidir bir mavjudot yovuzlik 
yo‘liga kirsa, unda bu yovuzlikning ibtidosi ana shu mavjudotning o‘zida 
yashirindir va bu yovuzlik uchun javobgarlik to‘liq uning bo‘ynidadir”
210
. Xullas, 
buyuk faylasuf aksiologiya (qadriyatshunoslik) muammolarini qalamga olar ekan, 
ezgulik, adolat, haqiqat va go‘zallik qadriyatlaridagi mutlaqlikning qoyimligini 
himoya qiladi.
Ezgulik va yovuzlikning paydo bo‘lishi, ularning inson hayotidagi o‘rni, 
yovuzlikka qarshi kurashishning yo‘llari singari doimiy dolzarb axloqiy 
muammolar rus mumtoz axloqshunosligining boshqa vakillari uchun ham muhim 
edi. Bu borada yirik ishlar qilgan mutafakkirlardan biri ekzistensiyachi faylasuf