Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

XX asr axloq konsepsiyalari.
“Hayotni e’zozlash” etikasi, gumanistik etika 
Insoniyat jamiyati hech qachon XX asr darajasidagi yuksaklikka ega bo‘lgan 
emas, tafakkurda ko‘p va xilma-xil yo‘nalishlar vujudga keldi. Ular uchun umumiy 
bo‘lgan o‘ziga xos ikki jihat alohida diqqatga sazovor: birinchisi ‒ ularning 
hammasi, asosan, insonni bevosita o‘rganishga qaratilgani, ya’ni ma’lum ma’noda, 
antropologik xususiyatga egaligi; ikkinchisi ‒ falsafiy bo‘lmagan va falsafiylikdan 
“chiqib” ketgan fanlarning asos nuqtayi nazaridan falsafiylik kasb etishi yoxud 
falsafaning tadqiqot quroliga aylanishi. Shuningdek, Ovro‘pa mutafakkirlarining 
qadimgi va o‘rta asrlar Sharq falsafiy tafakkurini inson omili nuqtayi nazaridan 
qayta ko‘rib chiqishi, uning asosiy yo‘nalishlari va metodlarini yangicha sharoitda 
qo‘llashga intilishi ro‘y berdi. Eng yangi davr faylasuflari uchun o‘z tafakkuri 
iskanjasida qolgan, o‘z buyukligidan, ishbilarmonligidan kibrlanib, o‘z mohiyati-
ning asl ma’nosini yodidan chiqarib qo‘ygan, mohiyatiga mos kelmaydigan 
mavjudlik bilan o‘ralishib kun kechirayotgan insonni mohiyatga qaytarish va unga 
oliy axloqiy mavjudot sifatida munosabatda bo‘lish masalalari muhimdir. Zero, bir 
emas, ikki jahon urushini amalga oshirgan, o‘z nafsi-ixtiyoriga berilib, o‘zi va o‘zi 
yashab turgan sayyoraning halok bo‘lishi mumkinligini anglayotgan insonni bilish, 
uning ichki dunyosini ilg‘ash yengil yumush emasligi ayon bo‘lib qoldi.
Eng yangi davr tafakkurining, shu jumladan, axloq falsafasining yana bir 
o‘ziga xos xususiyati shundaki, uning ba’zi muhim yo‘nalishlariga o‘z davridan 
ilgarilab ketgan mutafakkirlar asos soldilar. Ularni davrlashtirish nuqtayi nazaridan 
emas, balki ma’naviy-ruhiy jihatdan Eng yangi davrga nisbat berish mumkin.
Mazkur yo‘nalishlarning eng muhimlari sifatida hayot falsafasi, ruhiy tahlil, 
falsafiy antropologiya, ekzistensiyachilik, falsafiy hermenevtika, fenomenologiya, 

---

164 
sinergetika singari ta’limotlarni keltirish mumkin. Ular orasida hayot falsafasi 
yo‘nalishi noodatiyligi, qamrovliligi va g‘oyat teranligi bilan alohida ahamiyatga 
molik. 
Ruhiy tahlil usulining vujudga kelishi juda katta shov-shuvlarga sabab 
bo‘ldi. XX asr arafasidan to bugungi kungacha bu shov-shuvlar goh kuchayib, goh 
susayib davom etmoqda. Ular bejiz emas. Zero, ming yillardan buyon o‘qitilib va 
amaliyotda qo‘llanib kelinayotgan ruhshunoslik fani bir zarb bilan taxtdan 
tushirildi. Ana shu zarb egasi avstriyalik olim