Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Jan Jak 
Russo
ning axloqiy qarashlari ham ma’lum ma’noda san’at bilan bog‘liq. Fransuz 
adabiyotida sentimentalchilik oqimining asoschisi bo‘lmish bu mutafakkir sensual 
yo‘nalishdagi axloqshunoslikni yuksak nuqtaga olib chiqdi. Uning “Emil, yoxud 
tarbiya haqida” (1762), “Tazarru” (1770), “Yolg‘iz xayolparastning sayrlari” 
(1778) asarlarida axloqshunoslikka keng o‘rin berilgan. 
Russoning nazarida inson eng avvalo, ehtirosli mavjudot. Mavjudlik, zero, 
his etmoqlikdir. Chunki qalb sezgan narsa har qanday aqldan yuksak. Shaxsning 
o‘q tomiri o‘zini mulohaza-muhokamada emas, hissiyotda namoyon etadigan 
vijdon-dadir. Shu bois, subyektning pirovard ijtimoiy asoslarini tushunish uchun 
uni ratsio-nal tartib va jamiyat intizomi doirasidan sug‘urib olmoq zarur. Russo 
diqqatni eng avvalo, subyektning ichki dunyosiga qaratadi. Subyektning obyektiv 
dunyoga munosabati va boshqa ijtimoiy xatti-harakati uning islariga asoslanadi. 
Botinda ha-rakat qiladigan hislarni Russo manbayi zohirda bo‘lgan ratsionallikka 
qarshi qo‘yadi. 
Tabiat tushunchasi Russoda qadariyatli, axloqiy mazmunga ega. Tabiat 
uning uchun ilohiy. Uning asarlarida xususan, “Yolg‘iz xayolparsatning sayrlari” 
asarida tabiat darajalardan va jabr-zulmdan ozod makon tarzida namoyon bo‘ladi. 
Ozodlik esa mutafakkir uchun o‘z-o‘zini jilovlash emas, qurbon qilish emas, balki 
uyg‘unlik, shaxsiylik va ijtimoiylikning birligi. Russo nazdida din ‒ vijdon hissi, u 
odamlar orasidagi birdamlik va birodarlik uchun kafolatdir. Kishi ko‘pincha 
ezgulik qilyapman degan bahonada yovuzlikni amalga oshiradi. Shu sababli 
“ezgulik qil”, degan shior o‘rniga “hech kimga hech qachon hech qanday yovuzlik 
qilma!” degan shiorni o‘rtaga tashlash kerak. 
Russoning eng olijanob va ulug‘vor g‘oyalaridan biri ‒ xalq mustaqilligini, 
boshqacha qilib aytganda, xalq huquqini barqaror etish. Faylasuf tenglik tamoyili 
davlat qonunida aks ettirilgan, xalq o‘z vakillarining faoliyatini doimiy tarzda 
tekshirib turish imkonini beradigan respublika tuzishni taklif etadi. Ana shunda, 
Russoning fikriga ko‘ra, suiiste’mol va qonunbuzarlikdan xalqni himoya qilish, 
manfaat va fazilat orasidagi ziddiyatni yo‘qotish mumkin. Ana shundagina har bir 
inson o‘zini faqat boshqalar orqali ko‘ra biladi, seva biladi, umumiy ishda o‘ziga 
o‘rin topadi.
Ingliz ma’rifatparvari