Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

Посциноптик тормозланиш.
Текшришлар натижасида М.Н.С 
сида унинг қўзғалишини, тормозланишини таъминлайдиган нейронлар 
борлиги аниқланган. Тормозловчи нейронлар М.Н.С сининг қўзғалишини 
таъминловчи нейронлардан медиаторлар ҳосил қилиши билан фарқ қилади ва 
бу медиаторлар нейронларнинг М.Н.С.сининг қўзғалишини таъминловчи 
нейронлар билан ҳосил қилган синапслардан ўтаѐтиб, поссинаптик мембрани 
деполяризасияламай гиперполяризасиялаб уларни тормозланишини ҳосил 
қилади. 
18.
Перисинаптик тормозланиш.
Бу тормозланиш М.Н.С.сида кенг 
тарқалган бўлиб, нерв ҳужайраларининг ўсимталари нерв ҳужайра 
аксонларини нерв толаларига ўтадиган жойидаги синапсда маҳсус 
тормозловчи медиатор ажра-тиб, медиатор перисинаптик мембранани 
деполяризасиялаб, синапсдан қўзғалиш ўтишини қийинлаштиради ѐки 
мутлақо ўтказмай қўяди. 
19.
Марказлар фаолиятининг координасияси (уйғунлашуви).
М.Н.С.нинг турли қисмлардаги тормозланиш жараѐнлари бир-бирига мос, 
боғлиқ, уйғун бўлганлиги учун организмда ҳосил бўладиган рефлектор 
актлар аниқ ва ўзаро мувофиқ бўлади. М.Н.С. сида бир марказ қўзғалса, шу 
марказга қарама қар-ши оралиқ қилувчи марказ тормозланади ва муайян 
функсия амалга ошади. Маса-лан: оѐқ ѐки қўлдаги бўғим букувчи ва ѐзувчи 
мускуллар билан таъминланган. Бўғим букилса букувчи мускул маркази 
қўзғалиб, ѐзувчи мускул маркази тармоз-ланади. Бўғин ѐзилганда ѐзувчи 
мускул маркази қўзғалиб, букувчи мускул маркази тормозланади. Демак, бу
мускуллар антоганист бўлишига қарамасдан улар бири иккинчисини аниқ 
ишлашига ѐрдам беради. Мускулларнинг бир бирига мос ишлаши М.Н.С. 
сида қўзғалиш ва тормизланиш жараѐнларини ўзаро мос ва уйғун-лашувига 
боғлиқдир. Мускулларнинг ўзаро келишиб ишлашини 1896 йил Н.Е. 
Введинский ўрганиб, мускулларнинг шундай инервасияланишини ресипрок 
ин-нервасия деб атади. Бу хусусиятлар инглиз физиологи Ч. Шерингтон 
томонидан атрофлича ўрганилди. Мускуллар ресипрок иннервасияси 
туфайли ҳайвонлар бемалол юриб, ресипрок иннервасия ўзгармас ва турғун 
ҳодиса бўлмай бош мия таъсирида бу муносабатлар ўзгариши мумкин. 
Масалан: ҳайвон сакрашда ҳар иккала оѐғини букади. Ресипрок 
иннервасияни бошқа рефлексларни ҳосил бўли-шида ҳам кўрамиз. Масалан: 
нафас, юрак фаолиятига таъсир етувчи нервларни бири қўзғалганда 
иккинчиси тормозланади. Ресипрок иннервасия бўзилганида, етарли 
бўлмаганида рефлектор акт аниқ чиқмайди, яхши намаѐн бўлмайди. Чарча-
ганда бўндай ҳол юзага келиб, ҳаракатлар пойма-пой бўлиб, ресипрок 
иннерва-сияни бузилишидан ҳосил бўлади. Демак, бир марказ қўзғалиши 
иккинчи марказ тормозланиши учун йўл очиб, бир марказ тормозланиши 

---

207 
иккинчи марказ қўзға-лишига йўл очади. Қўзғалиш ва тормозланиш 
орасидаги бундай муносабатларни ифодалайдиган қонун 
индуксия қонуни
дейилади. Қўзғалиш ва тормозланиш орасидаги муносабат икки хил бўлиб, 
бир вақтда кузатиладиган индуксия ва кетма - кет (алмашинувчи) индуксия 
фарқ қилинади. Бир марказ қўзғалиб, иккинчи қўшни марказнинг 
тормозланиши