Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

14.Марказнинг инертлик ҳусусияти.
Нерв маркази қўзғалиб, 
қўзғалиш изларини ўзида узоқ вақт сақлаб қолишига инертлик 
дейилади.Инертлик доминант марказда яхши кузатилиб, доминанта бўлмаган 
марказларга ҳам хосдир. Инертлик мия пўстлоғи ҳужайраларида яхши 
намоѐн бўлиб, марказлар инертлик ҳусусиятига ега бўлганлиги туфайли 
организм шароитга мослашади, кўникади. Нарса ва ҳодисаларни ѐдда тутади 
ва уни узоқ вақтдан сўнг еслаѐлади. 
15.
Марказларнинг 
тормозланиши 
ҳусусияти.
Нерв 
марказларининг тормозланиши қўзғалишини тарқалишига қаршилик 
қиладиган, унга қарама-қарши мураккаб жараѐндир. Тормозланиш ва 
қўзғалиш табиати бир хил бўлиб, марказ меъѐрдан ташқари ўта қўзғалса, у 
тормозланади. Демак тормозланиш марказни кучли қўзғалишига қаршилик 
қилиб, нерв ҳужайраларини чарчашдан сақлайди. М.Н.С.сида тормозланиш 
ходисасини 1862 йил И.М.Сеченов исботлаш учун бақани бош миясини 
кўрув дўмбоқчалари соҳасидан кўндаланг кесиб, катта ярим шарларни олиб 
ташлаб, бақани орқанги оѐқларини сулфат кислотасини еритмасига ботириб, 
оѐқларини букиш рефлекс вақти аниқлаган. Кейинчалик И.М.Сеченов 
бақанинг курув дўмбоқчалари соҳасига туз кристалларини қўйиб, бақа 
оѐқларини кислота еритмасига ботириб, оѐқни букиш рефлекс вақтини 
аниқлаганда рефлекс вақтини узайганлигини кузатган. Шу тажрибалар 
асосида, бош мияда маҳсус тормозловчи марказлар бор деган хулосага 
келади ва 1866 йил у иссиқ қонли ҳайвонларда тормозланиш кузатилишини 
исботлади. 
16.
Тормозланиш
катта аҳамиятга ега бўлиб, қўзғалишни М.Н.С 
бўйлаб узлуксиз тарқалишига тўсқинлик қилиб, рефлектор актларни аниқ 
рўѐбга чиқиши-га шароит яратади. Тормозланиш ва чарчаш ташқаридан бир 
хил ўзгаришга ўхшаб, ҳар иккаласида муайян орган фаолияти сусайиб 

---

206 
тўхтайди. Лекин орган чарчаса орган фаолияти аста-секин сусайиб, чарчаш 
кучайиб, борган сайин орган фаоли-ятини сусайиши кучая боради ва фаолият 
пасайиши узоқ вақт давом етади. Тормозланиш актив жараѐн бўлгани учун 
орган зудлик билан сусайиб, тўхтайди. 
17.