yetarli miqdorda ta‟minlash zarurdir. Bu issiqxona tuprog„i sifatiga
bog„liqdir. Sanoatlashgan issiqxona sabzavotchiligi tuproqqa aniq
talablarni qo„ymoqda. Issiqxona tuprog„i ko„chatlarni mahkam ushlab
turishi, turg„in strukturani saqlash bilan birga: qattiqlik – 20-30%,
suyuqligi – 40-50%, gazsimon – 30-35% hamda fazalar nisbatini saqlab
turishi kerak. Qattiq fazasi zichligi – 0,9-1,3 g/sm
2
ni tashkil etishi
kerak. 100 g quruq moddaga umumiy g„ovakligi – 70-80% va suv bilan
to„ladigan kapillyarlar g„ovakligi – 40-50%, hajmiy yutish sig„imi – 50-
100 MKV bo„lishligi ko„p
oziq moddalar zahirasini, ularni yuvilib
ketishini va sho„rlanish havfi oldini olishga imkon yaratadi. Shuningdek
ildiz joylashgan qatlam qulay reaksiya darajasida saqlanib turishi va
mineral oziqa elementlarini saqlanishi muhim talablardan hisoblanadi.
Tuproq aralashma eritmasi konsentratsiyasi quruq qoldig„i
qulay chegarasidan 3 g/l dan yuqori bo„lmagan (solishtirma elektr
o„tkazuvchanligi 4 MSM); qulay fizik xususiyatlarga joylashishi
zichligi – 0,4-0,6 g/sm
3
, muhit reaksiyasi ishqoriyligi – pH=6,2-6,6;
ularda zaharli (toksik) aralashmalar
va kasal yuqturuvchilari
(infeksiya) bo„lmagan, yetarli oziq moddalarga ega bo„lishi kerak.
Issiqxona tuprog„i yuqori buferli, qulay mikrobiologik muhitga ega
bo„lishi kerak. Qizib ketish oldini olishda issiqlik o„tkazmaslik
xususiyati muhim sifatlardan hisoblanadi.
Sabzavotlarni zamonaviy texnologiya asosida o„stirish issiq-
xona tuprog„ini uzoq muddat unumdorligini pasaytirmasgan holda
almashtirmasdan arzon narhda yetishtirishni
asosiy talab qilib
kiritadi.
Tabiiy tuproqlarning yetarli darajada g„ovak bo„lmasligi va
juda zich bo„lishligi himoyalangan yerda o„stiriladigan ekinlar
talabini qondirmaydi. Ular har m
2
ga 20-30 kg dan organik
materiallar (torf, go„nng kompost, qipiq, somon va boshqalar) solish
hisobiga tubdan yaxshilanganidan so„ng foydalaniladi.
Issiqxona tuprog„i tarkibi bo„yicha 3 guruhga: organikli, orgo-
nomineralli va mineralliga bo„linadi.
Organik tuproqlar tarkibida yuqori miqdorda (60-80%) organik
moddalari bo„lgan, o„ta g„ovakli, yuqori nam sig„imli, yutish xususi-
yatli hamda buferlik xususiyatiga ega bo„lgan bir yoki birnecha
organik kompostlari bo„lishi bilan tavsiflanadi. Organomineralli tup-
roqlar organik materiallar va minerallarni
teng nisbatdagi aralash-
masidan iborat bo„ladi. Mineralli tuproqlar esa tabiiy tuproqning
gumusli engil qatlamiga oz miqdorda (15% gacha) organik material
qo„shib hosil qilinadi.
Turli mamlakatlar va mintaqalarda mavjud imkoniyatlaridan
kelib chiqqan holda issiqxonalarda har xil tuproq aralashmalari
qo„llaniladi. SHimoliy va shimoliy g„arb mamlakatlari va Sibirda
organik tuproqdan foydalanadilar.
Markaziy Yevropa mamlakat-
larida – organomineralli (torfni turli nisbatda bo„lgan boshqa organik
materiallarni mineral komponentlar bilan aralashmasi) va janubiy
mamlakatlarda – mineralli (15% gacha organik materialni tabiiy en-
gil tuproqning gumus qatlamiga qo„shib) tuproqlardan foydalaniladi.
Bodring o„stirish uchun torf (50-60%), (20-30%) qumli va qumoq
tuproq (20-30% hajmi bo„yicha) va go„ng kompostidan tarkib
topgan organomineralli tuproq eng maqbul hisoblanadi.
Tuproqlar tarkibidan tashqari foydalanishni davomiyligi va
drenajlash usuliga ko„ra guruhlanadi.
Tuproqlar foydalanish davo-
miyligiga ko„ra: har yili almashtiriladigan, yangi (2-4 yilga), (4-8
yilda) yaxshi etilgan, (8-12 yil) uzoq muddat foydalanilgan va
almashmaydiganlarga bo„linadi. Tuproqlar drenajlash usuliga qarab
drenajsiz, tabiiy drenajli va texnik drenajlilarga ajratiladi.
Tuproqlarni zichligi (hajmiy vazni),
qattiq fazasining zichligi
(solishtirma og„irligi), g„ovakligigi (yopishqoqligi), havo sig„imi
(havoni o„tkazuvchanligi) va eng kam nam sig„imi (NV), ularning
fizik, havo va suv xususiyatlarini tavsiflovchi asosiy ko„rsatkichlari
ekanligi aniqlangan. Bu xususiyatlarga ko„ra tuproq quyidagi:
solishtirma og„irligi (qattiq muhit vaznini hajmiga nisbati) – 1,5-2,0,
zichligi (tuproq massasini tegilmagan tuzilishdagi hajmiga nisbati) –
0,4-0,6 g/sm
3
, g„ovakligi yoki bo„laklanishi (umumiy hajmidagi
zarrachalar orasidagi oralig„idagi bo„shliqlarning ulushi) – 46-80%,
qattiq, suyuq va gazsimon fazalarining nisbati – 1:1:1, eng kam nam
sig„imi – 45-60% kabi ko„rsatkichlariga ega bo„lishi kerak.
Tuproq aralashmasi unumdor, donador, mexanik tarkibi engil,
havo
va suv yaxshi kiradigan, yuqori ijobiy xususiyatlarga, neytral
reaksiyaga ega bo„lishi va eritma konsentratsiyasi maqbul bo„lishi,
begona o„tlarning urug„idan, zararkunanda hamda kasalliklardan holi
bo„lishi kerak. Tuproq aralashmasi tarkibi tuzilayotganda o„simlik-
larni oziq moddaga talabi va ildiz tizimi rivojlanish xususiyati hiso-
biga olinadi.
Issiqxonaga solinadigan tuproqni tayyorlash uchun foydalanila-
digan komponentlar 1 m
3
da quyidagi hajmiy vazn va massaga ega
(19-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: 
