S yunusov, Z. Abdiyev

 
№7 - AMALIY MASHG„ULOT 
TUPROQ ARALASHMALARIGA TALABNI ANIQLASH 
 
Topshiriq.
Talabalarni xo„jalikdagi himoyalangan yerlar uchun 
tuproq aralashmalariga talabni hisoblashni bajarishga o„rgatish. 
Uslubiy ko‘rsatma.
Bu topshiriqni har bir talaba mustaqil baja-
radi. Tuproq aralashmalariga talabni aniqlashda solinadigan qatlam 
qalinligi hisobga olinadi. U maysalarni yetishtirishda u 10-12 sm, pi-
kirovkadan (maysalar siyraklab o„tkazilgandan) so„ng karam va qa-
lampir uchun – 12-15 sm, pomidor va baqlajon uchun – 15-20 sm 

---

bo„ladi. Issiqxonalarda hidli ko„katlarni mahsulot uchun 
yetishtirishda tuproq aralashmasini qatlam qalinligi 15-20 sm ni, 
bodring va pomidorni yetishtirishda esa 25-30 sm ni tashkil qilishi 
kerak. Tuproq aralashmani tarkibi uni qanday maqsadlarda foyda-
lanishga bog„liq va ushbu o„quv qo„llanmani 4.2. bo„limida bayon 
etilgan. 
Tuproq aralashmasini komponentlari (tarkibiy qismi) hajmiy 
massaga ko„ra farqlanadi. 1 m
3
chim tuproqni vazni 1,2-1,3 t ni, chi-
rindiniki – 0,8 t, qumniki – 1,4-1,5 t ni, parnik yoki issiqxona tup-
rog„iniki – 1,0-1,1 t ni tashkil qiladi. 
Har bir talaba dars boshida mustaqil topshiriq oladi, bunda 
yetishtiriladigan karam, pomidor, qalampir va baqlajon ko„chatlarini 
maydoni va mahsulot olish uchun yetishtiriladigan ko„kat ekinlar, 
pomidor va bodring maydonlari ko„rsatiladi. 
20-jadval
Issiqxonalarda ko„chatlarni yetishtirish uchun tuproq
aralashmasiga talabni aniqlash
t/t 
№ 
Ekinl
ar
Y
et
isht
ir
il
adi
gan
m
aydon
, 
m
2
Sol
inadi
gan
qat
lam
qal
inl
igi
, 
m
O
„s
tiri
sh
uchun
sol
inadagan
qat
la
m
haj
m
i, 
m
3
Komponentlarga talab 
m
3 
t 
chi
m
t
uproq
chi
ri
ndi
qum
chi
m
t
uproq
chi
ri
ndi
qum
Ko„chat yetishtirish 
1.
Karam 
2.
Pomidor 
3.
Qalampir 
4.
Baqlajon 
Sabzavotlarni yetishtirish 
1.
Ko„kat 
ekinlar 
2.
Pomidor 
3.
Bodring 

---

Topshiriqni bajarish tartibi.
Har bir talaba mustaqil topshiriq 
olgandan so„ng uni bajarishga kirishadi. Buning uchun talabalar 
o„zlarining ish daftarlariga 1-jadval shaklini chizadilar. Talabalar 
mazkur o„quv qo„llanmani 4.2. bo„limini o„qib o„rganish natijasida 
olgan bilimlari va mazkur amaliy mashg„ulotini bajarishga oid uslu-
biy ko„rsatmada keltirilgan materiallardan foydalanib, 20-jadvalda 
ko„rsatilgan hisoblarni bajaradilar. 
Topshiriqni talabalar 1-jadvaldagi 3-ustunni to„ldirishdan bosh-
laydilar, buning uchun unga talabadan olingan mustaqil vazifa ra-
qamlarini (sonlarini) kiritadilar. Shundan so„ng, talabalar mazkur 
mashg„ulotga taalluqli uslubiy ko„rsatmada bayon etilgan ma‟lumot-
lardan foydalanib, 4-ustunni to„ldiradilar. Bu ustunni to„ldirish sm 
da emas, balki metrda, ya‟ni 15 sm o„rniga, 0,15 m, 20 sm o„rniga – 
0,20 m va hakazo yozish kerak. 
5-ustun berilgan yetishtirish maydonini qatlam qalinligiga ko„-
paytirish yo„li orqali to„ldiriladi, ya‟ni 3-4 ustun ma‟lumotlarini 4-
ustun ma‟lumotlariga ko„paytiriladi. Natija m
3 
da ifodalanadi. 
Tuproq aralashmasiga umumiy talab (5 ustun) m
3
da aniqlan-
gandan so„ng, talabalar tuproq aralashmasi komponentlarini hajmiga 
talabni hisoblaydilar. Buning uchun quyidagi aralashmalar tarkibi 
nisbatlaridan birortasini tanlaydilar: 1) chim tuproq – 70%, chirindi 
– 25%, qum – 5%; 2) chim tuproq – 60%, chirindi – 35% va qum – 
5%. Umumiy tuproq aralashmasiga talabni 100% deb olib, ayrim 
komponentlarga talabni m
3
da aniqlaydilar. (6, 7, 8 ustunlar). Tuproq 
aralashmasi komponetlariga tonna hisobidagini talabini umumiy 
talab qilinadigan u yoki bu komponet hajmi uni hajmiy vazniga 
ko„paytirish yo„li bilan aniqlanadi. U mazkur mashg„ulot uslubiy 
ko„rsatmasida keltirilgan. 
Agar barcha zarur hisoblashlar o„tkazilib va jadval to„liq to„ldi-
rilgan bo„lsa, topshiriq bajarilgan hisoblanadi. 
Material va jihozlar:
1. Kalkulyator va chizg„ichlar; 2. Ma‟lu-
motli (spravochnik) adabiyotlar. 

---

Uyga vazifa 
Tuproq aralashmalar tarkibini o„rganihs bo„yicha 
TOIFALI JADVAL 
Tuproq aralashmasi 
Ko„chatlar uchun 
O„stirish uchun 
va boshqa