S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Internet xizmatlari va xostingni taqdim etuvchilar tomonidan 
kiber jinoyatchilikning oldini olish. 
Internet-insfrastruktaralarida 
Internet xizmatlarini taqdim etuvchilar alohida о‗ringa ega. Ular yuqori 
sig‗imli 
optik 
tolali 
kanal 
va 
serverlar, 
kommutatorlar 
va 
marshrutizatorlar hamda 
radiosotlar
(mobil tarmoq operatorlari holatida) 
va boshqa asosiy elementlarni sotib oladi yoki ijaraga oladi, bu bilan 
tarkibni qо‗yish va tarqatish, stol va chо‗ntak uskunalarini Internetga 

---

191 
ulash imkonini beradi. Bir tomondan, xizmat kо‗rsatuvchi 
provayderlar kiber jinoyatlarning oldini olishda rol о‗ynashi aniq, ammo 
boshqa tomondan, xizmat kо‗rsatuvchi provayderlarning mas‘uliyati 
va Internet-kontent uchun javobgarlik muammolari ham mavjud. Kiber 
jinoyatlarning oldini olishda xizmat kо‗rsatuvchi provayderlarning 
imkoniyatlarini kо‗rib chiqish uchun birinchi navbatda bir nechta texnik 
jihatlarni qisqacha tahlil qilish kerak. 
Internet-provayderlar foydalanuvchilarni Internetga ulaydi va 
global tarmoq, elektron pochta va ovozli IP (VoIP) serverlari orqali 
foydalanuvchilar va qurilmalar о‗rtasida ma‘lumotlarni uzatadi. Agar 
foydalanuvchi virtual xususiy tarmoq, proksi-server yoki ma‘lumotlar 
almashinuvida ishlatiladigan dasturiy ta‘minotga biriktirilgan vazifalar 
yordamida ma‘lumotlarni shifrlamasa, Internet xizmati provayderlari 
ba‘zi trafikni tahlil qilishi mumkin. Internet xizmatlarini kо‗rsatuvchilar 
uchun 
ma‘lum 
bо‗lgan foydalanuvchi ma‘lumotlariga axborot 
almashinuvi 
tarkibi, 
ya‘ni 
veb-sayt 
va 
elektron- 
pochtadagi 
shifrlanmagan matnlar va suratlar, kontekstual ma‘lumotlar, misol uchun 
abonent qaysi serverlarga tashrif buyuradi, elektron pochta xabarlarining 
manbasi va yо‗llanish manzili, turli xizmatlardan foydalanishning vaqti 
va davomiyligi kiradi. Shu vaqtning о‗zida, bunday ma‘lumotlar shifr 
qо‗llash holatida ham provayder uchun ma‘lum bо‗ladi. Umuman 
olganda, tarkib faqatgina jо‗natilish vaqtida qо‗llanila oladi, keyinchalik 
esa faqat foydalanuvchi ulanishlarining aniq monitoring va maxsus 
qurilmalarni qо‗llagan holda ma‘lumotlarni saqlashda amalga oshadi. 
Istisno sifatida provayder elektron pochta serverini boshqarish holati 
hisoblandi, negaki bunda xabar uzoqroq muddat saqlanadi. 
Bir kishiga kо‗pincha bir nechta Internet-provayderlar tomonidan 
xizmat kо‗rsatiladi, chunki kirish turli joylardan amalga oshiriladi. 
Kо‗pincha uy uchun Internet xizmatlarini bitta provayder, mobil 
qurilmalar uchun esa boshqasi ta‘minlaydi. Uchinchi provayder ish 
joyida Internetga kirish uchun foydalanilishi mumkin va mahalliy kafe 
ichidagi simsiz tarmoqqa ulanishda boshqa internet-provayder bunday 
ulanishni ta‘minlash uchun ishlatiladi. Shuning uchun, bir shaxsning 
faoliyati 
tо‗g‗risida 
ma‘lumot 
turli 
xil 
xizmat 
kо‗rsatuvchi 
provayderlarga tegishli bо‗lishi mumkin. 
Yetkazib 
beruvchi Internet 
hosting veb-saytlar va 
boshqa 
xizmatlarda qо‗llaniluvchi tizimlarni nazorat qiladi. Internet-servis 
provayderlari va ularning abonentlari о‗rtasidagi munosabatlarda 
bо‗lgani 
kabi, 
xizmat 
kо‗rsatuvchi 

---

192 
provayderlar hosting xizmati mijozlarning barcha kiruvchi va chiquvchi 
trafiklarini kuzatish uchun noyob imkoniyatga ega. Shuning uchun ular 
bunday xizmatlardan noqonuniy foydalanishni tо‗xtatish yoki 
blokirovka qilish uchun texnik imkoniyatlarga ega. О‗zlarining xizmat 
shartnomalarida, hosting kompaniyalari, 
odatda, 
о‗z 
serverlarida 
joylashtiriladigan xizmatlarning tabiatiga, odatda ma‘lum miqdordagi 
spam 
yoki 
noqonuniy 
elektron 
pochta 
xabarlarini 
yuborish, 
noqonuniy kontentni о‗rnatish yoki mualliflik huquqining buzilishi kabi 
ma‘lum nomaqbul xatti-harakatlarga qо‗yilgan cheklovlarni yoritadi. 
Xizmat kо‗rsatuvchi provayderlar ikki asosiy sohada kiber 
jinoyatlarni oldini olishda muhim rol о‗ynaydilar: 

keyinchalik kiber jinoyat tergovida huquq-tartibot idoralari 
foydalanishi uchun foydalanuvchi ma‘lumotlarini saqlash; 

avvalo kiber jinoyatning oldini olish uchun internetdagi 
ma‘lumotlar almashinuvi yoki ma‘lumotlar tarkibini faol «filtrlash».