S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

6.2. Kiber jinoyatchilikning klassifikatsiyasi
Xalqaro elektraloqa ittifoqi (MSE) kiber jinoyatchilikning quyidagi 
batafsil klassifikatsiyasiini taklif qiladi: 
1. Kompyuter ma‘lumotlarining yoki tizimlarining maxfiyligi, 
yaxlitligi va mavjudligiga qarshi jinoyatlar

kompyuter tizimlariga noqonuniy kirish (xakerlik, shifrni 
buzish); 

kompyuter ma‘lumotlariga noqonuniy kirish, ularni qо‗lga 
olish yoki tutish (axborot josusligi); 

ma‘lumot yoki tizimga noqonuniy aralashuv; 

kompyuterdan qonuniy foydalanish vositalarini ishlab 
chiqarish, tarqatish va saqlash; 

ma‘lumotlar himoyasi choralarini yoki maxfiyligini buzish. 
2. Kompyuterdan foydalanish bilan bog‗liq jinoyatlar

kompyuter firibgarligi yoki qalbakilashtirish; 

shaxsiy ma‘lumotlar bilan bog‗liq kompyuter jinoyatchiligi; 

mualliflik huquqi yoki tovar belgilari bilan bog‗liq 
kompyuter jinoyatchiligi; 

spamni tarqatish yoki tarqatishni nazorat qilish; 

shaxsiy jabr maqsadida kompyuterdan foydalanish harakatlari; 

bolalarni jalb qilish va gruming maqsadida kompyuterni 
qо‗llashni nazarda tutuvchi harakatlar. 
3. Mazmun bilan bog‗liq jinoyatlar

nafratni targ‗ib qilish bilan bog‗liq jinoyatlar; 

bolalar pornografiyasini ishlab chiqish, tarqatish va saqlash 
uchun kompyuterdan foydalanish; 

jinoyatda hamkorlik uchun kompyuterdan foydalanishni 
nazarda tutuvchi harakatlar; 

---

185 

diniy jinoyatlar; 

tuhmat va qalbaki ma‘lumotlar; 

spam va u bilan bog‗liq jinoyatlar. 
4-ilovada 
ushbu harakatlarning har birining batafsil tavsifi 
keltirilgan. Maqsad ―kiber jinoyatchilik‖ atamasiga kiritilishi mumkin 
bо‗lgan taxminiy harakatlar rо‗yxatini tuzishdir. 
Shu bilan bir qatorda, shuni ta‘kidlash kerakki, internet va shaxsiy 
kompyuterlarning keng tarqalishi komyuter yoki tizim ma‘lumotlari har 
qanday turdagi jinoyatlarni sodir etish uchun qо‗llanilishi mumkin. 
Shuning uchun konsepsiya jihatdan farqlansada, elektron dalillar sohasi 
kiber jinoyatchilik bilan bog‗liq. Elektron dalillarni tо‗plash va taqdim 
etish kiber jinoyatni tergov qilish va sud tomonidan taftish etilishining 
ajralmas qismidir. Bundan tashqari, bu borgan sari odatiy jinoyatlar, 
jumladan kissavurlik, о‗g‗rilik yoki о‗g‗rilik va buzish hamda turli xil 
tashkiliy jinoyatlarga tegishli bо‗lmoqda. Telefon orqali suhbatlar, 
elektron pochta, aloqa jurnallari, SMS-xabarlar, mobil telefonlarning 
manzillari va kompyuter fayllarini kompyuter yozuvlari deyarli har 
qanday turdagi jinoyatda shubhalanuvchining joylashuvi, maqsadi, 
jinoyat sodir etilgan hududda bо‗lganligi yoki unga jalb qilinganligi 
yuzasidan dalillarni saqlashi mumkin. 
14 jinoyat turidan iborat rо‗yxat tо‗liq deb hisoblanilmaydi. Kiber 
jinoyat deb qaralishi mumkin bо‗lgan boshqa qilmishlar: ―moliyaviy 
vositalar va tо‗lov vositalari bilan bog‗liq noqonuniy ishlarni amalga 
oshirish maqsadida kompyuter vositalaridan foydalanish‖, ―onlayn 
rejimda qimor о‗yinlari‖, ―odam savdosi maqsadida axborot 
texnologiyalari birliklarini qо‗llash‖, ―kompyuter yordamida giyohvand 
moddalar savdosi bilan noqonuniy shug‗ullanish‖, ―kompyuter 
yordamida talon-taroj qilish‖, ―parollarni noqonuniy tarqatish‖ va 
―maxfiy axborotdan foydalanish‖. 
Ba‘zi hollarda qilmishlarga yuqorida sanab о‗tilgan kiber 
jinoyatlarning maxus shakli yoki variant deb qaralishi mumkin. Masalan, 
moliyaviy jinoyatni sodir etish uchun kompyuterni talab qiluvchi vosita 
sifatida foydalanish kompyuter firibgarligi yoki qalbakilashtirishning 
keng tushunchasiga kiritilishi mumkin. Maxfiy ma‘lumotlarga kirish 
kompyuter ma‘lumotlariga noqonuniy kirish turlaridan biri deb 
hisoblanishi mumkin. Parollarni noqonuniy tarqatilishi kompyuterlarni 
notо‗g‗ri ishlatish vositalaridagi ayrim qoidalarni qamrab olgan. 
Internetga dunyo bо‗ylab har yerda kirish uchun sharoitlar yaratilar 
ekan, kiber jinoyat tushunchasini turli bosqichlarda qо‗llash ehtiyoji 

---

186 
tug‗ilishi mumkin: alohida kiber jinoyatlarni aniqlashda tushunchaning 
aniq va tо‗liq tasviri zarur, bundan tashqari tо‗xtovsiz real hayotdan 
global tarmoqqa kо‗chuvchi jinoyatlarga nisbatan butunjahon 
hamkorligining tergov о‗tkazish huquqlari va mexanizmlarini qо‗llash 
uchun samarali himoya mexanizmlari mavjud holatda keng yondashuv 
talab etiladi.