S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Internet-kontentni filtrlash. 
Internet provayderlari ma‘lumotlarni 
jinoyatchilikning oldini olish uchun yordam berishda saqlash 
imkoniyatidan 
tashqari 
Internetdagi 
ma‘lumot 
almashinuvi 
va 
uzatilayotgan shaxsiy ma‘lumotning aktiv tahlilini qо‗llashi mumkin. 
Bunda asosiy tamoyillardan biri bu internet-provayderlari tomonidan 
internet-mazmunni 
―filtrlash‖ hisoblanadi. Internet-ulanishlarning 
filtrlanishi har qanday tarmoqda ma‘lum darajada о‗rin egallaydi. 
Faoliyat samaradorligini oshirish va xavfsizlikni ta‘minlash uchun 
qо‗llaniluvchi filtrlashning boshlang‗ich darajasi bu notо‗g‗riyoki 
boshqa 
yo‗lda 
zararlangan 
ma‘lumotni 
bloklashdir. 
Internet-
provayderlar noqonuniy yoki zararli tarkibni aniqlash maqsadida 
axborotni filtrash texnik imkoniga ega bо‗lishi mumkin. Masalan, 
kо‗plab internet-provayderlar о‗zlarining obunachilarining elektron 
pochta xabarlarini filtrlash va viruslar yoki xakerlar hujumlari bilan 
bog‗liq ma‘lum zararli trafikdan himoya qilish uchun bunday turdagi 
trafikni tashishdan voz kechib asosiy spam-filtrlardan foydalanishi 
mumkin. 
Spam va bot-tarmoqlar.
Spam-filtrlash - kunlik yuborilgan va 
olingan spam xabarlarning katta hajmini hisobga olgan holda barcha 
elektron pochta xizmati provayderlari uchun jiddiy muammo bо‗lib 
kelmoqda. Spam filtrlash vositalari turli va murakkabdir. Bunga ma‘lum 
spam manbalarini aniqlash uchun pochta xabarlarini jо‗natuvchilarni 
tahlil qilish, shuningdek, standart sо‗z birikmalarini va xabarlar tarkibini 
aniqlash uchun matnlarni tahlil qilish kiradi. Spam sifatida tasniflangan 
xabarlar ba‘zan tо‗liq bloklanadi yoki foydalanuvchining "spam-jildiga" 
yuboriladi. 
Internet-provayderlar internet-trafik tuzilishiga yoki xabarnomaga 
asosan, ularning tarmog‗idagi qurilmaning bot-tarmoqning bir qismi 
bо‗lib qolgani yoki boshqa xavfli dastur bilan zararlanganligi haqida 
xabar topganda, mumkin bо‗lgan harakat variantlardan biri ushbu 
manzildan keluvchi zararli trafik qisman yoki tо‗liq blokirovkalash, shu 

---

195 
paytning о‗zida obunachiga zararli dasturni о‗chirish uchun kerakli 
choralar 
haqida 
ma‘lumot 
berishni 
о‗z ichiga oladi. Bunday 
xabarnomalar zararli dasturlarni "tuzoq qurilmalari" kabi texnik vositalar 
yordamida bot-tarmoqlarni aniqlash maqsadia monitoring о‗tkazuvchi 
xavfsizlik bо‗yicha javobgar kompaniyalardan tomonidan kelishi 
mumkin. Internet-provayderlar, shuningdek, trafikda taniqli imzolar 
mavjudligini kuzatish orqali buzilgan qurilmalarni faol aniqlash uchun 
choralar 
kо‗rishlari 
mumkin, 
ammo 
bunday 
harakatlarning 
samaradorligi uchun ma‘lum darajadagi manzillik talab etiladi.