S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Klassik stanografiya kompyuterdan
foydalanmasdan xabarni 
yashirishning turli usullarini anglatadi va odatda murakkab texnik 
vositalarsiz foydalanadi. 
Bugungi 
kunda klassik 
steganografiya uzatiladigan 
va 
saqlanadigan hujjatlardagi axborotni yashirishning turli xil usullarini 
qо‗llaydi. Ularga kо‗rinmas siyoh, mikronuqtalar, akrostik, trafaretlar va 
boshqalar kiradi. 
Kompyuter steganografiyasi 
turli xil fayllar, dasturlar, protokol 
paketlari va shunga о‗xshash bо‗lgan kompyuter ma‘lumotlarini 
yashirish usullarini о‗rganadi. Inson faoliyatining barcha sohalarining 
umumiy kompyuterlashtirilishini hisobga olgan holda, hozirgi kunda 
raqamli va kompyuterli steganografiya о‗rtasidagi farqni aniqlash juda 
qiyin. Aloqa tizimlarida analog signallar (audio, video) paketlarga 
bо‗lingan va tarmoq orqali uzatiladigan diskret ketma-ketliklar yoki 
oqimlar shakllariga aylantirilgani kabi, rasmlar, tovush yoki videoga 
mos keladigan kompyuter ma‘lumotlari kompyuter tarmog‗i orqali 
fayllar sifatida yoki paketlar sifatida uzatiladi. 
Quyida ba‘zi misollar keltirilgan: 

Format fayldagi zahira maydonidan foydalanish- usulning 
mohiyati 
shundaki, 
kengaytma 
tо‗g‗risidagi 
ma‘lumot 
bilan 
tо‗ldirilmagan fayl qismi nollar bilan avtomatik ravishda tо‗ldiriladi. 
Bundan kelib chiqib, biz ushbu ―nolli‖ maydonni о‗z ma‘lumotlarimizni 
yozish uchun qо‗llashimiz mumkin. Bu usulning kamchiligi shundaki, 
yashirish darajasining pastligi va kam miqdordagi axborot uchun 
mо‗ljallanganligi.

Yumshoq disklarning foydalanilmagan qismida axborotni 
yashirish usuli - bu usuldan foydalanganda ma‘lumot diskning 
foydalanilmagan qismlarida, masalan, nolinchi yо‗lakda saqlanadi. 
Kamchiliklari: past samaradorlik, kichik xabarlarni yetkazish. 

Ekranda aks ettirilmagan format maydonlarining maxsus 
xususiyatlaridan foydalanish usuli - maxsus izohlar va kо‗rsatmalarni 
olish uchun mо‗ljallangan "kо‗rinmas" joylarga asoslangan usuldir. 
Masalan, qora fonda qora yozish. Kamchiliklari: past unumdorlik, 
uzatiladigan ma‘lumotlarning oz miqdori. 

---

123 

Fayl tizimining funksiyalaridan foydalanish - qattiq diskda 
saqlanganida, fayl har doim klasterlarning tо‗liq sonini egallaydi. Misol 
uchun, ilgari keng ishlatiladigan FAT32 fayl tizimida klasterini standart 
hajmi – 4 KB. Shunga mos ravishda, diskda 1 KB axborotni saqlash 
uchun 4 kilobayt xotira ajratilgan, ulardan 1 kilbayt faylni saqlash uchun 
kerak, qolgan 3 esa hech narsaga ishlatilmaydi - ular ma‘lumotni saqlash 
uchun ishlatilishi mumkin. Ushbu usulning kamchiligi: aniqlashni 
osonligi.