S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Stego kaliti yoki shunchaki kalit 
- ma‘lumotlarni yashirish uchun 
zarur bо‗lgan maxfiy kalit. Himoya darajalarining soniga (masalan, 
oldindan shifrlangan xabarlarni joylashtirishga) qarab steganosistemada 
bir yoki bir necha stegokalit bо‗lishi mumkin. 
Kriptografiyaga mos ravishda, steganosistemani stegokalitga 
asosan ikki turga bо‗lish mumkin: 

maxfiy kalit bilan; 

ochiq kalit bilan. 
Yashirin kalitli steganosistemada, bir kalit ishlatiladi, bu maxfiy 
xabarlar almashinuv boshlanishidan oldin yoki xavfsiz kanal orqali 
uzatilishi kerak. 

---

126 
Ochiq kalitli steganosistemasida xabarni joylash yoki olish uchun 
turli xil kalitlardan foydalaniladi, ularni hisob-kitoblarni qо‗llash orqali 
bir-biridan ajratish va farqlashning ilojisi yо‗q. Shuning uchun, bir kalit 
(ommaviy) himoyalanmagan aloqa kanali orqali erkin uzatilishi 
mumkin. Bundan tashqari, ushbu sxema jо‗natuvchi va qabul 
qiluvchining о‗rtasida ishonchsizlik mavjudligida yaxshi ishlaydi. 
Raqamli steganografiya ilmiy jihatdan sо‗nggi yillarda paydo 
bо‗ldi. Bizning fikrimizcha, u quyidagilarni о‗z ichiga oladi: 
1) yashirin uzatish maqsadida ma‘lumotlarni joylashtirish;
2) raqamli suv belgilarini kiritish (watermarking);
3) identifikatsiya raqamlarini kiritish (fingerprinting);
4) sarlavhalarni joylashtirish (captioning).
 
4.7. Raqamli suv belgilari
Raqamli suv belgilari (RSB) 
asosan nusxa kо‗chirish va ruxsatsiz 
foydalanishdan himoyalash uchun ishlatilishi mumkin. Multimediya 
texnologiyalarining jadal rivojlanishi munosabati bilan raqamli shaklda 
taqdim etilayotgan mualliflik va intellektual mulkni himoya qilish 
masalasi keskinlashdi. Masalan, fotosuratlar, audio va video yozuvlar va 
boshqalar. Raqamli kо‗rinishda xabarlarni taqdim qilish va 
yetkazishning afzalliklari ularning о‗g‗irlanishi yoki о‗zgartirilishi 
mumkin bо‗lgan qulaylik bilan kesishadi. Shu sababli, tashkiliy va 
texnik jihatdan axborotni himoya qilish bо‗yicha turli tadbirlar ishlab 
chiqilmoqda. Multimediali axborotni muhofaza qilishning eng samarali 
texnik vositalaridan biri kо‗zga kо‗rinmas belgilardan foydalanish, ya‘ni 
RSBni himoyalangan obyektga kiritishdir. Ushbu sohadagi izlanishlarni 
dunyodagi eng yirik kompaniyalar olib bormoqda. 
Raqamli steganografiya tavsifida "sezilmas" sо‗zi odamni 
steganografik ma‘lumotlarni uzatish tizimiga majburiy kiritishni nazarda 
tutadi. Insonga bu yerda qо‗shimcha ma‘lumotni qabul qiladigan, 
uzatish tizimiga bajarilishi ancha qiyin bо‗lgan masalalarni qо‗yadigan 
shaxs sifatida qaralishi mumkin. 
Prekoder - 
yashirin xabarni signal - konteynerga joylashtirish 
uchun qulay bо‗lgan formaga aylantirish uchun mо‗ljallangan 
qurilma. (Konteyner deb ma‘lumot ketma-ketligiga yashiringan xabar 
tushuniladi). 

---

127 
Stegokoder 
- xabarning modelini inobatga olgan holda boshqa 
ma‘lumotlarda maxfiy xabarni joylashtirish uchun mо‗ljallangan 
qurilma.