S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Raqamli 
steganografiya 
- raqamli 
obyektlarga 
qо‗shimcha 
ma‘lumotni 
yashirish 
yoki 
kiritishga 
asoslangan klassik 
steganografiyaning yо‗nalishi hisoblanadi, shu bilan birga u ushbu 
obyektlarning bir qismini buzadi. Lekin, odatda, ushbu obyektlar 
multimediya obyektlari bо‗lib, oddiy shaxsning sezgirlik chegarasidan 
past bо‗lgan buzilishlarni joriy qilish bu obyektlardagi sezilarli 
о‗zgarishlarga olib kelmaydi. Bundan tashqari, dastlab analog tabiatda 
joylashgan raqamli moslamalarda, doimo kvantlash shovqini mavjud; 
keyinchalik, ushbu obyektlar ishga tushirilganda, qо‗shimcha analog 
shovqin va uskunaning noan‘anaviy buzilishlari paydo bо‗ladi, ularning 
hammasi maxfiy axborotning yuqori darajadagi kо‗rinmasligiga yordam 
beradi. 
Tarmoq steganografiyasi. 
Sо‗nggi paytlarda maxfiy axborot 
uzatish protokollarining xususiyatlaridan foydalangan holda kompyuter 
tarmoqlari orqali axborot uzatish usullari keng qо‗llanilmoqda. Bunday 
usullarga tarmoq steganografiyasi deb ataladi. Tarmoq steganografiyasi 
uchun odatiy usullar tarmoq protokollaridan biri xususiyatlarini 
о‗zgartirishni о‗z ichiga oladi. Bundan tashqari, yashirin xabarni 
uzatishni yanada xavfsizroq qilish uchun ikki yoki undan ortiq turli 
protokollar orasidagi о‗zaro bog‗liqlikdan foydalanish mumkin. Tarmoq 
steganografiyasi keng kо‗lamdagi usullarni о‗z ichiga oladi, xususan: 

WLAN-steganografiya 
stenogrammani simsiz tarmoqlarga 
(simsiz mahalliy tarmoqqa) uzatish uchun ishlatiladigan usullarga 
asoslangan 
(Wireless 
Local 
Area 
Networks). 
WLAN 
- 
steganografiyaning amaliy namunalari – bu HICCUPS (Hidden 
Communication System for Corrupted Networks) tizimi. 

LACK-steganografiya 
- IP-telefoniya orqali suhbatlar 
paytida xabarlarni yashirish. Misol uchun, kechiktirilgan yoki qasddan 
shikastlangan va qabul qiluvchi tomonidan e‘tiborsiz bо‗lgan paketlarni 
ishlatish (bu uslub LACK - Lost Audio Packets Steganography deb 

---

124 
ataladi) yoki foydalanilmaydigan ustunli maydonlarda ma‘lumotlarni 
yashirish. 
Hozirgi kunda kompyuter steganografiyasi usullari ikki asosiy 
yо‗nalishda rivojlanmoqda: 
1.
Kompyuter 
formatlarining 
maxsus 
xususiyatlaridan 
foydalanishga asoslangan usullar; 
2.
Audio va vizual axborotning ortiqcha bо‗lishiga asoslangan 
usullar. 
Birinchi usul ma‘lumotlarning kо‗pligiga emas, ma‘lumotlarni 
taqdim etish formatlarining maxsus xususiyatlariga asoslangan. 
Formatlarning maxsus xususiyatlari tо‗g‗ridan-tо‗g‗ri tinglash, kо‗rish 
yoki 
о‗qishdan 
maxfiy 
xabarni 
himoya 
qilishga 
asosan 
tanlanadi. Kompyuter steganografiyasining asosiy yо‗nalishi - bu 
ortiqcha audio va vizual axborotdan foydalanish. Raqamli fotosuratlar, 
raqamli musiqa, raqamli video - makon va/yoki zamonning turli 
nuqtalarida zichlikni kodlovchi raqamlar matritsalari bilan ifodalanadi. 
Raqamli fotosurat - ma‘lum bir nuqtada yorug‗likning intensivligini 
ifodalovchi raqamlarning matritsasi. Raqamli tovush- ketma-ketlikda 
ovozli signalning intensivligini aks ettiradigan raqamlar matritsasidir. 
Bu sonlarning barchasi noaniqdir, chunki analog signallarni raqamlash 
uchun moslamalar aniq ishlamaydi, kvantlash shovqinlari mavjud. 
Raqamli hisobotning quyi darajadagi vakillari tovush va vizual 
tasvirning joriy parametrlari haqida juda kam foydali ma‘lumotlarni о‗z 
ichiga oladi. Ularni tо‗ldirish ma‘lumotni idrok etish sifatiga sezilarli 
ta‘sir kо‗rsatmaydi, bu qо‗shimcha axborotni yashirish imkonini beradi.