С. Валиева, К. Туленова



Download 3,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/44
Sana11.04.2022
Hajmi3,77 Mb.
#542420
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   44
Bog'liq
Ilmiy tadqiqot metodologiyasi o`quv qo`llanma 2016

Назорат учун саволлар
1. Илмий тадкикот боскичлари хакида фикр юритинг?
2. Эмпирик тадкикот кдндай амалга оширилади?
3. Эмпирик тадкикот методлари.
4. Назарий тадкикот боскичлари.
5. Фикрий эксперимент кандай метод?
6. Назарий тадкикот методларини тахлил килинг?
7. Оламнинг илмий манзараси нима? Унинг таркибий элементларига 
нимапар киради?
11-мавзу. Илмий билиш ва интуиция
Режа.
1. Илмий билишда хиссийлик, рационаллик ва иррационаплик
2. Интуиция ва унинг илмий билимдаги урни.
Илмий билиш оламни англашнинг энг мураккаб ва мухим куриниши 
хисобланади. Илмий билимларни кулга киритишда хиссийлик, рационаллик ва 
иррационалликнинг урни эпистемиологиянинг мухим муаммоси хисобланади. 
Улар илмий билимларни хосил килиш механизмларини англаш имконини 
беради.
106


Биз илмий билиш даражалари хакида фикр юритганда, хиссийлик эмпирик 
билишда устувор хисобланади, рационаллик назарий билишда асосий урин 
тутади, деган хулосага келган эдик.
Билиш жараёни жонли мушохада ва абстракт тафаккурнинг узвий 
бирлигидан ташкил топади. Гарчи жонли мушохада ва хиссийлик бир-бирига 
якин тушунчалар хисобланса-да, уларни бир хил маъно англатади, деб 
таърифлаш мумкин эмас. Хиссийлик тушунчаси “Жонли мушохада”га нисбатан 
кенг маънони ифодалайди. Жонли мушохада билиш жараёнининг дастлабки 
боскичи ва у уз ичига сезги, идрок, тасаввур каби хиссий тафаккур шаклларини 
камраб олади. Хиссийлик факат хиссий тафаккурнинг шаклларинигина эмас, 
айни вактда фикрлаш жараёнига у ёки бу даражада таъсир курсатадиган зехн, 
ирода, хаёлот, ижодий тасаввур, илхомланиш каби рухий холатларини хам уз 
ичига олади.
Шундан келиб чиккан холда илмий билиш (изланиш)да хиссийлик:
а) хиссий мушохада;
б) билишнинг эмпирик даражаси;
в) умуман хиссийликнинг намоён булиши тарзида амал килади.
Илмий билишда хиссийлик мухим урин тутади. Хиссийлик тушунчасида 
билувчи субъеггиинг тадкикот объектига бевосита муносабати акс этади. 
Объектив реалликнинг, ундаги нарса ва ходисаларнинг инсон онгида акс этиш 
жараёни жонли мушохада ёки хиссий кабуллаш деб юритилади.
Илмий 
билишда 
хиссийликнинг 
намоён 
булиши 
деганда, 
аввало 
тадкикотчининг тадкикот обьекти хакидаги дастлабки билимлари -сезги, 
идрок, тасаввурлари назарда тутилади. Лекин тадкикотчининг жонли 
мушохадаси шунчаки объектив оламнинг субъект онгидаги бевосита инъикоси 
эмас. Агар шундай булганда эди, у кундалик характерга эга билим булиб колар 
эди. Тадкикотчи хиссий тафаккурининг махсули тадкикот объектининг 5?зига 
хос образи ва бу образга муносабатнинг кандай эканлиги тадкикотнинг 
мазмунини белгилайди. Шубхасиз, тадкикотчи тадкикот объекта билан 
бевосита муносабатга киришмай туриб, унинг мохиятини била олмайди. Лекин
107


тадкикотчи объектнинг бевосита узн билан эмас, балки унинг образи бйлан иш 
куради, шу образ оркали объектга хос, хали урганишга улгурилмаган хосса- 
хусусиятларни аниклайди. Бунда тадкикотчининг объектга фаол муносабати 
бошкалар курмаган, сезмаган хосса, хусусиятларни фахмлай олишида, 
тасодифий булиб куринган холатларга уз эътиборини каратишида намоён 
булади. Тадкикотчи тадкикот объектинининг тулик образини тасаввур килмоги, 
унинг барча томонлари, хосса-хусусиятларин назарда тутмоги лозим булади. Бу 
хол оддий, шунчаки сезги, идрок, тасаввурни эмас, тадкикотчининг акли билан 
йуфилган )?згача хиссий муносабатни талаб килади.
Тадкикотчи бевосита тадкикот объекта билан иш куради. Айни вактда у 
объектнинг образлари , у хакдаги билимларни хам мушохада доирасига жалб 
килади. Айнан шу нарса тадкикотда хиссийлик ва рационаллик узвий бирликда 
ва богликликда намоён булишини билдиради.
Илмий билишдаги хиссийлик илмий тадкикотнинг эмпирик боскичида 
кулланадиган методларда уз ифодасини топади. Илмий излаииш нарса, ходиса, 
жараённи шунчаки пассив акс эттириш, кузатиш эмас. У тадкикотчидан 
тадкикот объектига фаол, онгли муносабатда булишни, эмпирик билимларни 
хосил килиш методларини уз илмий изланишида куллай олишни талаб килади. 
Тадкикотчи эмпирик тадкикот жараёнида фалсафий, умумий (кузатиш, 
тажриба, анализ, синтез, туркумлаш кабилар) хамда махсус фан методларидан 
фойдаланади.
Илмий билишдаги хиссийлик субъектнинг рухий, эмоционал холатлари 
таъсирини хам эътиборга олишни такозо этади. Онгсизлик, онг ости холатлари, 
зехн, хаёлот, ижлдий тасаввур, илхомланиш ва бошка рухий холатлар илмий 
изланишга таъсир курсатадиган омиллар хисобланади.
Ижодий тасаввур тадкикотчи фаоллигини оширишга хизмат киладиган 
рухий хислат хисобланади.
Рухдиунослик олимларнинг курсатишича, тасаввур 2 куринишда намоён 
булади:
1. Репродуктив тасаввур.
108


2. К онструкти в тасаввур.
Репродуктив тасаввур деганда, инсон онгида утмиш тажрибасининг кайта 
тикланиши назарда тутилади. Конструктив тасаввурда - образ ёки моделнинг 
вазият, холатнинг янгича илгарида булмаган, келажакда кутилиши мумкин 
булган холати намоён булади. Конструктив гасаввурни ижодий тасаввур деб 
бахолаш уринли ва олимнинг ижодий тасаввури илмий муаммони хал 
этишнинг мухим омили булиб хисобланади. Ижодий тасаввур деганда одатдан 
ташкари кабул килинган меъёрлар, аввап кулга киритилган билим мазмунидан 
фаркли булган ижодий фикрлаш назарда тутилади. Ижодий тасаввур инсон 
рухияти билан боглик. Унинг кучи хосил килинган билимнинг узига хослиги, 
оригиналлигида, муаммога узгача ечимларнинг топилишида намоён булади.
Ижодий тасаввур инсоннинг хаёлот олами - фантазияси билан бевосита 
содир булади. Хаёлот (фантазия) жонли мушохада ва аник тафаккур асосида 
юзага келади ва муайян тафаккур шакллари (тушунча, мушохада, хулоса)да 
ифодаланади. Яратилган янги киёфалар, образлар ижодий хаёлот махсули 
булиб хисобланади. Тадкикотчи муайян илмий муаммо устида изланар экан, 
илгари 
сурилаётган 
илмий 
фаразни 
исботлаш 
йулларини, 
тажриба 
утказиладиган мухитни куз олдига келгиради, тадкикот боскичларини онгда, 
хаёлотда кайта-кайта ишлаб чикади. Бу ижодий хаёлот, деб юритилади.
Рационаллик - илмий билишда аклга мурожаат килишни ифодапайди.
Назарий билишда рационаллик, яъни абстракт - фикрий тафаккур мухим 
урин тутади ва у икки куринишда намоён булади:
1. Фикрлаш (мулохаза юритиш);
2. Акл.
Фикрлаш, 
мулохаза юритиш тафаккурнинг дастлабки 
бошлангич 
нуктасидир. Фикрлаш - инсоннинг кундалик англаш фаолияти. Фикр юритиш 
деганда, инсоннинг аник, тугри. тартибли, изчил фикрлаши, фикрларини умум 
кабул килинган шаклларда баён эта олиш кобилияти назарда тутилади. 
Мантикий тафаккур мулохаза юритиш, фикрлашсиз мавжуд булиши мумкин 
эмас.
109


Лекин, уйлаш, мулохаза юритиш кундалик хаётга хам хос булган 
фикрлашдир. Бу оддий тилда маъноли гапириш, тугри фикр юритиш, соглом 
фикрлаш, деб хам юритилади. Соглом фикрлаш, мулохаза килиш мантик 
конун-коидаларига зид келмаган тарзда фикрлашдир. Айни вактда мулохаза 
юритиш илмий билимларни хосил килишдаги дастлабки боскич хисобланади.
Фикрлаш (мулохаза юритиш) борликдаги нарса ва ходисалар, уларнинг 
белги, хусусиятларини умумлаштириш асосидаги акс эттириш жараёни булиб, 
унинг ёрдамида урганилаётган объектга хос белги-хусусиятлар, алока ва 
муносабатлар фикрлар (тушунча, мухокама, хулосалар)да акс этади. Бундай акс 
эттириш нутк (тнл) билан боглик булади.
Уйлаш, фикр юритиш, рационалликнинг биринчи, дастлабки боскичидир. 
Унда дастлаб тайёр, аввапдан кабул килинган фикрлардан: шаблон, схема, 
стандартлар, абстракцияпардан фойдаланилади. Фикрлаш - инсоннинг уз 
фикрини изчил, аник-тиник, тугри баён эта олиш кобилияти. Уйлаш, фикрлаш 
формал мантикнинг фикрга нисбатан куядиган оддий талабларига риоя этишни 
талаб килади.
Акл 
(акл-заковат) 
рационап 
билишнинг юкори 
олий 
даражаси, 
урганилаётган объектнинг мохияти, келиб чикиш сабаблари, тараккиёт 
механизмларини аниклаш жараёни булиб, бу боскичда назарий билим 
шаклланади.
Илмий изланишдаги рационаллик 
уйлаш, 
мулохаза юритишдан иккинчи 
ва юкори акл боскичига утишда намоён булади. Акл юритиш билишнинг 
англаш, тушунишдан иборат булган юкори боскичи булиб 
бу боскичда 
тадкикот объектинингмохияти, хусусиятлари, алока ва муносабатлари конун, 
назария, таълимот, илмий башоратдан иборат назарий билим шаклларида 
ифодаланади1; нарса, ходиса, жараёнлар мантики тушунчалар, фикрлар 
мантикида уз ифодасини топади.
Илмий тафаккур тараккиёти узлуксиз кечадиган фикрлашдан, акл 
югуртириш боскичига 
у т и ш
жараёнидир. Бу жараённинг энг мухим томони
1 Коханоьский В.П. Философия и методология науки. -Москва, 1999, 128-129- бетлар
110


шундаки, тадкикотчи акл югуртириш оркали аввалдан кабул килинган 
билимлар, шакллардан воз кечади, уларни инкор килади ва уларнинг урнига 
янги илмий гояларни илгари суради. Ана шулар тадкикот объектини 
тушунтиради, башорат килади.
Билиш яхлитликни ифодаловчи диалектик зиддиятли жараён булиб, 
рационалликдан ажралган хиссийлик йук ва хиссийлик муайян рационалликни 
талаб килади. Улар факат биргаликда, узаро бир-бирига таъсир ва акс таъсир 
этииш холатидагина мавжуд булиши мумкин.
Иррационаллик деганда билишга инсон хаётининг тафаккурдан ташкари 
томонлари ( ирода, фахм-фаросат, бевосита мушохада, хаёлотнинг таъсири 
назарда тутилади. Илмий билишда иррационаллик интуицияда яккол намоён 
булади. У мумий тарзда олганда, интуция исботга таянмаган холда хакикатга 
бевосита эришиш йули, бирон-бир муаммо ечимининг тусатдан топилиши, 
деган маънони ифодалайди. Фалсафа тарихида интуиция хакида турли фикрлар 
илгари сурилган.
Кадимги Юнон файласуфлари Платон ва Аристотель карашларида 
билимлар ишончли булмоги ва исбот талаб килмаслиги лозимлиги хакида фикр 
юритилган. Аристотель бундай билимларни хосил килишнинг мантикий 
методларини ишлаб чиккан. Француз файласуфи декарт (1596-1650Й.) 
интуицияни - рационал билимнинг узига хос шакли сифатида талкин килган. 
Унинг фикрича. инсоннинг максади чин билимга эришишдир. Бунинг энг 
асосий йули акл ва исботдир. У факат чин билимнигина тан олмоги, ишончсиз, 
тахминий билимни инкор килмоги лозим. Нидерланд файласуфи Спиноза 
(1632-1677 йиллар) билиш уч боскичдан иборат: 1. Хиссий билиш. 2. Тафаккур 
ёрдамида билиш. 3. Интуитив билиш; интуиция нарсаларнинг мохиятини 
камраб олувчи энг ишончли билим, деб хисоблайди.
Немис классик фалсафасининг йирик вакили И.Кант (1724-1804Й.) 
эмпирик интуиция билан бир каторда факат акл ёрдамида априор (тугма) 
билимларга олиб борадиган “соф интуиция” хакида фикр юритади. Унингча,
111


априор билим уз-узидан, тажрибага кадар мавжуд, мутлок мохиятга эга булган 
билимдир. Бу билимга акл оркали эришиш мумкин.
Немис файласуфи Вилгельм Гегель (1770-1831 й.) фикрича, интуиция уз 
таркибига хам бевосита, хам бавосита билимни камраб олади.
Немис олими Артур Шопенгауэр (1788-1860й.)ингуицияни худди 
фантазия каби генийлик белгиси, деб хисоблайди. У билимни аО онг ёрдамида 
эришилган билим б) интуитив билимдан иборат , деб хисоблайди.
Кадимги Шарк фалсафасида интуиция пайгамбарларга хос булган махсус 
билим “илохий илхом” деб талкин этилган.
Психоанализ 
асосчиси 
Зигмунд 
Фрейд 
(1859-1938) 
интуицияни 
онгсизликнинг ижодяаги ифодаси, деб таърифлайди. Хозирги замон Fap6 
фалсафаси, неотомизм интуицияни илохийликнинг намоён булиши сифатида 
талкин килади.
Интуициянинг илмий билишдаги урни масаласи фалсафий йунапиш -
интуитивизмда уз ифодасини топди.
Интуивитивизм фалсафий й^налиши асосчиси Анри Бергсон (1859- 
1941й.)нинг фикрича, билишнинг икки тури мавжуд. Бири - хакикий соф 
билим, унга факат интуиция оркали эришиш мумкин, иккинчиси - илмий, 
бундай билим — нисбий, формал билим. Хар кандай билим — факат нисбийдир, 
мохиятни акл йули билан эмас, факат интуитив англаш мумкин.
Сунгти пайтларда интуиция муаммосига кизикиш янада кучайган. 
Интуицияининг илмий билишдаги урни масаласи кенг мухокама этила 
бошланди. Купчилик олимлар интуицияни ижодий тафаккурнинг асосий 
унсурларидан бири сифатида бахоламокдалар.
Интуиция лотинча “intuition” сузидан олинган булиб, чин билим 
(хакикат)ни далил билан исботламасдан бевосита фахм-фаросат билан англаб 
олиш кобилияти, деган маънони ифодалайди.
Янги билимларни хосил килишда мантикий тафаккур албатта мухим урин 
тутади. Лекин куп холларда у ёки бу илмий муаммони хал килишда мантикнинг 
имкониятлари камлик килади. Илмий билиш, айникса янги билимларни хосил
112


килиш инсондан унинг барча куч ва имкониятларини сафарбар этишни талаб 
килади. Бу жараёнда интуиция, шубхасиз. мухим урин тутади. Физик олим Луи 
де Бройль таъкидлайдики, агар фан асослари факат рационал булганида эди, 
назарияларни ривожланиши ва алмашинуви мумкин булмасди. Олим 
инсоннинг индивидуал тафаккур хусусиятларига эътибор каратиб, улар орасида 
интуциянинг алохида урин тутишини таъкидлайди. Унинг фикрича, интуиция 
мураккаб реалликни аниклашга ёрдам беради, у фаннинг пайдо булишида 
мухим роль уйнаган ва бугунги кунда хам шундай роль уйнамокда.’Нисбийлик 
назарияси кашфиётчиси А.Эйнштейн интуициянинг янги илмий тасаввурлар, 
янги гояларнинг шаклланишидаги Урнига алохида эътибор каратган.
Ижод жараёни, айникса, илмий ижодда объектив борлик конуниятлари, 
мохияти, хосса ва хусусиятларини билиш хиссий ва рационал йуллар билан 
амалга ошади. Лекин ижод шундай мураккаб жараёнки, у инсоннинг бутун 
рухиятини камраб олади. Бу эса ижодий илмий билиш жараёнининг инсоннинг 
онгсиз ва онг ости катламларига хам кириб боришини билдиради.
Хозирги замон фани маълумотларига кура, инсоннинг онгсиз - онг ости 
рухий фаолияти сохаси баъзан онг англаб етмайдиган сезгилар, тасаввурларни 
уз ичига олади. 
Инсоннинг турмуш 
тажрибаси, унга зарур булган 
ахборотларнинг каттагина кисми онг остида тупланиб боради. Бу инсондаги 
узига хос химоя механизми булиб, 
бу механизм мияни мутассил тушиб 
турадиган ахборотлардан химоя килиб боради. Айни шу онг ости, онгсиз соха 
инсондаги хотира ва ижод билан бевосита боглик. Окибатда инсонга хос 
купгина харакатлар онгда гушуниб етиш боскичини «четлаб утади», уз-узидан 
«автоматик» тарзда содир булади. Интуиция шундай ходисалар тузилмасига 
киради. Интуиция миянинг куйилган вазифаларни аввалда хосил булган ва 
хотирада сакланаётган маълумотлар асосида хал килишга каратилган онгсиз, 
мантикдан таищаридаги фаолиятининг махсулидир.
Биз юкорида илмий билишнинг рационал, иррационал элементлари 
мавжудлиги хакида фикр юритган эдик. Интуиция билишнинг иррационал
1 Луи де Бройль. По прогноз науки. - Москва, 1962 г., стр. 243-244.
113


кисмини ташкил этади. Иррационал билишнинг интуицияга якин куриниши 
инсайт, деб юритилади.
Фандаги 
аксари 
кашфиётлар 
интуициянинг махсули 
хисобланади. 
Интуиция билиш объектининг муайян шароитда бошкача йул билан асослаб 
бериш мумкин булмаган хоссаларини бевосита, гайришуърий тарзда хдкикат, 
деб билишдир.
Интуиция сезги ва акл фаолиятига карши турмайди, балки билишнинг 
хиссий ва рационап жихатлари билан боглик булади, уларни тулдиради.
Интуиция билишнинг хиссий мушохада ва тафаккур йулидан тамомила 
фаркланадиган алохида йули эмас. Интуиция тафаккурнинг узига хос типи 
булиб, унда билиш 
жараёнининг айрим томонлари онгсизлик даражасида 
намоён булади, лекин бундай фикрлашнинг натижаси — чин билимдир. 
Интуицияни хиссий тафаккурга хам, абстракт тафаккурга хам киритиб 
булмайди. Айни вактда интуицияда маълум даражада хар иккала томон акс 
этади.
Мантикий тафаккур кулга киритилган 
билим - ахборотга таянади. 
Интуитив тафаккур онгдан ташкарида булган, англаб етилмаган ахборотга 
таянади. Бунда хотира ва тажриба мухим ахамият касб этади. Тадкикотчининг 
бутун диккати тадкикот объектига ва асосий максадга каратилган булади. 
Лекин мантикий тафаккур хам, интуитив тафаккур хам албатта муайян 
максадга йуналтирилган булади. Тадкикотчининг фикри-зикри факат ва факат 
шу муаммо атрофида булади, у доимо уйлайди, изланади. Бундан интуицияни 
шунчаки одциндан сезиш, тасодифан фахмлаш эмас, балки онгнинг мутассил 
фаолияти жараёни ва натижаси сифатида англамок лозим, деган хулоса келиб 
чикади. Хеч кандай билим шунчаки, максадга йуналтирилган фаолиятсиз, уз- 
узидан келиб чикмайди.
Тадкикотчининг максадни аник куйганлиги, иродаси, муаммони хал 
килишдан чекинмаслиги, шиддатли 
интеллектуал фаолияти, узок муддат 
давомида муаммонинг ечимини излаши - буларнинг барчаси интуицияда уз 
ифодасини топади. Бошкача айтганда, агар инсонда муайян максадга
114


йуналтирилган илмий фикрлаш жараёни булмаганида эди, интуиция хам юз 
бермасди. Билиш жараёнининг хиссий ва мантикий ш акл лари уз-рзидан 
англанмаган холатда автоматик тарзда кечиши мумкминлигини к^плаб 
мисоллар тасдиклайди.
Интуиция билиш жараёнининг узига хос курнниши сифатида икки асосга 
таянади. Биринчидан; интуиция аввалги ижтимоий-тарихий амалиёт ва 
индивидуал тадкикот тажрибаси асосида эски билимдан янгисига тезлик билан, 
тусатдан гайришуърий утишдан иборат. Иккинчидан; интуиция хиссийлик ва 
рационалликнинг узаро бир-бирига боглик холда намоён булиш усули-ки, 
унинг натижасида «интуитив билим» хосил булади. Интуитив билишда 
билишнинг хар икки жихати, яъни хиссийлик хам, рационаллик хам мавжуд. 
Лекин улар доирасидан ташкарига чикувчи нарса хам борки, бу интуициянинг 
шу шакллардан биронтасига мансуб, деб карашга имкон бермайди. Шунинг 
учун хозирги замон билиш назариясида интуитив билим хиссий ва рационал 
билим билан тенг ахамиятли булган уринни эгаллайди.
Интуитив билиш - инсон билиш фаолиятининг мухим сохаси булиб 
хисобланади.
Интуитив билиш бехосдан билиш, “тайришуурий билиш”, “тусмоллаб 
билиш”, “ англамаган холдаги билиш” каби тушунчалар оркали ифодаланади.
Интуиция - ижодий фаолиятнинг ички, субъектив томони булиб. унда 
онгсиз 
компонент 
билиш 
фаолияти 
натижаларини 
умумлаштириш, 
бирлаштириш, тушуниб етишга йунаптирилади.
Интуиция чин билимларни хосил килишнинг узига хос йули, билишнинг 
мураккаб феномени. Интуициянинг узига хос жихатлари деганда куйидагилар 
назарда тутилади:
- Интуиция нарсаларнинг туб мохиятига кириб бориш жараёни булиб 
хисобланади ва бу интеллектуал интуиция, деб юритилади.
- Интуитив билим - бевосита хосил килинадиган билим, у мантикий ёки 
бошка жихатдан асослашни талаб этмайди. Бевосита билим деб, мантикий 
асослашаг мухтож булмаган билим тушунилади.
115


- Интуитив билим кутилмаган ва тасодифан кулга киритиладиган билим. 
Унда билим яъни натижага олиб келувчи йуллар ва воситалар хам англанмаган 
холда руй беради.
- интуицияга диалектик муносабат унинг узига хос тафаккур шакли 
эканлигини, унда фикрлаш жараёни узгача шиддат билан кечишини хисобга 
олишни талаб килади.
- гарчи интуитив билим бехосдан руёбга чикса-да, у аслида узок 5^тмиш, 
изланишнинг окибати булиб хисобланади. Зотан, муайян максадга каратилган. 
Яратувчилик фаолиятисиз хеч кандай билим кулга киритилмайди. Интуитив 
билимнинг, шаклланиши тадкикотчининг интуитив (ички, кучли сезги) 
кобилиятидан далолат беради.
Инсон (тадкикот)нинг интуитив кобилияти: 1) масаланинг кутилмаган 
ечими; 2) уни ечишнинг англанмаган йуллари ва усуллари, хамда 3) хакикатга 
эришишнинг бевоситалигида уз ифодасини топади1.
Интуиция илмий билишда турли куринишларда намоён булади. Олимлар 
интуициянинг аввало 2 куринишини узаро фарклайдилар.
1. Хиссий интуиция.
2. Интеллектуал интуиция.
Айрим олимлар интуициянинг бир катор шакллари мавжудлигини 
таъкидлайдилар. Масалан, инглиз олими М. Бунге олим интуицияси устида 
тухталиб, унинг
а) хиссий кабуллаш интуицияси;
б) тасаввур (хаёлот) интуицияси;
в) фикрлаш, мулохаза юритиш интуицияси;
г) интеллектуал интуиция каби куринишлари хакида фикр юритади2.
Интуиция - оламни бевосита, ноошкор билиш усули интуитив билиш
деганда оламни билишнинг онг фаолиятидан четда булган охиригача
1 Билиш фалсафаси (гносеология). - Т., “Университет”, 2005, 146-бет
2
В.И.Ирина. А. А. Новиков. В мире научный интуиции - Москва, “наука”, 1978, 126-127-бстлар
116


англамаган ахборотдан фойдапаниш оркали сифат жихатдан янги билимни 
кулга киритиш назарда тути л ад и,
Интуитив билиш илмий билишнинг бошка шаклларидан тамоман фарк 
киладиган тафаккур шакли эмас. Интуиция бошка тафаккур (эмпирик, назарий) 
шакллари билан боглик равишда юзага келади. Уни билимнинг бошка 
шаклларидан энг мухим фарки- у охиригача англанмаган билим эканлиги, 
англашга интилишнинг тез суръатларда, шиддатли кечиши, тусатдан, 
гайришуурий юзага келиши.
Илмий билиш тарихи шундан далолат берадики, илгариги илмий 
карашларнинг тубдан узгаришига сабаб буладиган гоя л ар аксари холатларда 
интуитив билимларда - назария, кашфиётларда 

Download 3,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   44




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish