S. R. Uraimov madaniyat nazariyasi va metodlari qo'llanma mundarija

Tashqi kuchlarga inson tanasiga tashqaridan ta'sir qiluvchi kuchlar kiradi.
Jismoniy mashqlarni bajarishda odam uchun tashqi kuchlar quyidagilardir:
a) o'z tanasining tortishish kuchi;
b) qo'llab-quvvatlovchi reaktsiya kuchlari;
v) tashqi muhit (suv, havo) va jismoniy jismlarning qarshilik kuchlari ( kurashdagi raqiblar, akrobatikadagi sheriklar),
tashqi yuklar, odam tomonidan harakatga keltiriladigan jismlarning inertsiya kuchlari.
Insonning har qanday motor faolligini mushaklarning tortish kuchlarini boshqa ichki va tashqi kuchlar bilan o'zaro ta'sirida qo'llash deb hisoblash mumkin. Biroq, texnik jihatdan mukammal sport harakatlarida va yangi boshlovchilarning harakatlarida bu o'zaro ta'sir qiluvchi kuchlarning nisbati boshqacha bo'ladi. Birinchi holda yanada oqilona bo'ladi ya'ni samaraliroq va ayni paytda tejamkor, ikkinchisida esa kamroq.
Sirk san'ati sohasidagi ustalarning harakatlaridagi yengillik va chaqqonlik, xususan, mushaklarning faol kuchlanishidagi ulushi mohirlik bilan qo'llaniladigan turli mushak ga bog’liq bo'lmagan kuchlarga nisbatan kamroq ekanligi bilan izohlanadi. Bir vaqtning o'zida tormozlovchi kuchlarni kamaytirish, jismoniy mashqlar texnikasini o'zlashtirish, barcha harakatlantiruvchi kuchlardan maksimal darajada foydalanishga intilish kerak.
Amalda harakatlarning kuch xususiyatlari uchun harakat kuchining umumlashtirilgan tushunchasi qo'llaniladi. Harakat kuchi deganda tananing harakatlanuvchi qismining har qanday tashqi moddiy jismlarga jismoniy ta'sirining o'lchovi tushuniladi. Bu atama kuch haqida gapirganda ishlatiladi sakrashda depsinish, sambo kurashida raqibni oʻziga tortish kuchi yoki qilichbozlikda raqib quroliga bosim kuchi.
Amaliy ishlarda ­harakatning bir qancha parametrlarini har tomonlama aks ettiruvchi harakatlarning umumlashtirilgan sifat tavsiflaridan keng foydalaniladi. Ular quyidagi asosiy guruhlarga bo'lingan:
to'g'ri - yo'nalish, amplituda, ­tezlik va boshqa xususiyatlar bo'yicha vosita vazifasiga va uni hal qilish shartlariga mos keladigan harakatlar;