S. M. Masharipov X. S. Tadjiyeva tibbiy kimyodan amaliy mashg’ulotlar uchun darslik

Adsorbsion xromatografiya. Xomatografiyaning bu xili birorta adsorbentning moddani tanlab adsorbilashiga asoslangandir
Ion almashinish xromatografiyasi. Bu usul eritma bilan adsorbent o‘rtasida ion almashinishiga asoslangan. Bu holda ham adsorbsion xromatografiyada ko‘rilganidek, eritma adsorbentdan o‘tkaziladi, ayni vaqtda birorta ion almashtirgich adsorbent bo‘lib xizmat qiladi. Yuqorida bir qadar intensiv adsorbilanadigan ionlar keyin birmuncha kam adsorbilanadigan ionlarga almashinadi va hokazo, natijada ionlar eritmadan qavatma-qavat bo‘lib birin-ketin ajraladi. Shunday qilib, ionlar almashinuvi adsorbsiyaning tanlanuvchanligi bilan birgalikda natija beradi.
Taqsimlovchi xromatografiya. Bu usulda bir-biri bilan aralashmaydigan suyuqliqlarda moddalarning turlicha taqsimlanishidan foydalaniladi.
Qog‘ozdagi xromatografiya. Harakatsiz fazani (odatda qutbli erituvchilar – suv,spirt ) qutbli moddalarda, masalan, xromatografik qog‘ozda (filtr qog‘ozning maxsus navi) o‘tkazish juda qulay. Xromatografiya usulining bu turi qog‘oz xromatografiyasi deyiladi.
Yupqa qavatli xromatografiya. Moddalarni ajratishning bu usuli adsorbsion, taqsimlovchi yoki almashinish xromotografiyasiga asoslangandir.
Qog‘oz xromotografiyasidagi kabi o`zgarmas sharoitlarda ( ish usuli, adsorbent bilan erituvchining sifati va faolligi, surtilgan modda qavatining qalinligi, miqdori va tozalik darajasi, erituvchilarning surilish masofasi, start chizig‘ining holati) Rf ning qiymati berilgan modda uchun doimiy bo‘ladi va uning fizik-kimyoviy harakteristikalaridan biri deb olish mumkin. Yupqa qavatli xromotografiyada ham erituvchini bir necha marta o‘tkazishdan foydalanish, takror ajratishni qo‘llash mumkin va hakozo.
Gaz xromotografiyasi. Bu xromotografiya taqsimlovchi xromotografiya turlaridan biridir. Uning xillaridan biri gaz-suyuqlik xromotografiyasidir. Uchmaydigan suyuqlik harakatsiz faza bo‘lib xizmat qiladi (glitserin, polietilenglikol, lanolin va boshqalar) u bilan qattiq kukunsimon adsorbent (aktivlangan ko‘mir, selit, maxsus o‘tga chidamli g‘isht va hakazo) shimdiriladiki, ushlab ko‘rganda quruq va gaz bilan puflanganda oson uchadigan bo‘lsin. Harakatsiz fazaga ega bo‘lgan shunday adsorbent bilan diametri taxminan 0,5 sm va uzunligi 20 sm gacha bo‘lgan kolonka (shisha yoki mis naycha) bir tekisda to‘ldiriladi