S. M. Masharipov X. S. Tadjiyeva tibbiy kimyodan amaliy mashg’ulotlar uchun darslik

Qutbsiz suyuqlik

Adsorbsiya musbat (+) va manfiy (-) bo‘lishi mumkin. Agarda yutilayotgan modda konsentratsiyasi sirtda ortishi kuzatilsa bunday adsorbsiya musbat adsorbsiya deyiladi.Agarda modda miqdori sirtda hajmdagiga nisbatan kichik bo‘lsa bunday adsobsiya manfiy deyiladi.
Dyuklo-Traube qoidasiga binoan uglevodorod radikalini bitta metilen guruxiga ortishi moddaning sirt tarangligini kamaytirish qobiliyatini 3-3,5 marotaba orttiradi. Masalan: moy kislota CH₃(CH₂)₂ –COOHvalerian kislotaga CH₂- (CH₂)₃- COOH nisbatan 1 ta metilen guruxga kamligi bilan farqlanadi. Anashu ikkala kislotani sirt faolligini solishtiradigan bo‘lsak valerian kislotasiniki moy kislotaga nisbatan 3,2 marta ortiqdir..
Harorat, konsentratsiya va boshqa kattaliklarning o‘zgarishi bilan sirt tarangligini o‘zgarishini ko‘rsatuvchi egri chiziqga sirt taranglik izotermasi deb aytildi
Gi bbs tenglamasi
Bu yerda: G–sirt adsorbsiyasi miqdori mol/sm²
C –molyar konsentratsiya, mol/l
R– universal gaz doimiysi 8,3146 J·(K^-1mol^-1)
T – temperatura Kelvinda
- sirt faolligi, konsentratsiya o‘zgarishi bilan sirt taranglik o‘zgarishini ifodalaydi
Sirt faolligi adsorbsiya qiymatini va uning ishorasini aniqlab beradi. Agarda: 1) <0 bo‘lsa G>0 adsorbsiya musbat (+), ya’ni erigan modda konsentratsiyasi ortishi bilan sirt taranglik qiymati kamayadi.
2) >0 bo‘lsa G <0 manfiy (-) adsorbsiya kuzatiladi
3) =0 bo‘lsa G =0 adsorbsiya hodisasi kuzatilmaydi.
Demak, adsorbsiya G sirt faolligining qiymati ^, yani c modda konsentratsiyasi va sirt tarangligiga bog‘liqdir. Agar bunda sirt tarangligi kamaysa, ya’ni ∆σ<0 bo‘lsa, G musbat qiymatga ega bo‘ladi. Erigan moddaning konsentratsiyasi sirt qavatida suyuqlikning qolgan hajmidagiga nisbatan ancha yuqori bo‘lib qoladi.
Ozgarmas haroratda adsorbsiya qiymatini c ,t, p ga bog‘liqligini ko‘rsatuvchi egri chiziq adsorbsiya izotermasi deb aytiladi.

P yoki C


Dissotsiatsiyaga uchramagan molekulalar ya’ni noelektrolitlar adsorbsiyasiga molekulyar adsorbsiya deb aytiladi. Kuchli elektrolitlar adsorbsiyasiga ion almashuvchi adsorbsiya deyiladi.
Kuchli elektrolit ionlarining adsorbsiyasi ikki xil kuchlar ta’sirida bo‘ladi:

1. 
   Molekulyar sirt kuchlari
   
2. 
   Ionlar adsorbsiyasi natijasida yuzaga keladigan elektrstatik kuchlar.
   

Ion almashuvchi adsorbsiyani asosan uchga bo‘lishimiz mumkin.

1.