S. M. Masharipov X. S. Tadjiyeva tibbiy kimyodan amaliy mashg’ulotlar uchun darslik

Ekvivalent adsorbsiya

Almashinish adsorbsiyasi

Maxsus (ya’ni tanlangan adsorbsiya)

Ekvivalent adsorbsiyada kationlar va anionlarning ekvivalent holda ya’ni butunlay yutilishi kuzatiladi. Ekvivalent adsorbsiya mexanizmini quyidagicha ifodalashimiz mumkin. Elektrolitning yaxshi adsorsiyalanuvchi ioni o‘zining jufti - yomon adsorsiyalanuvchi ionni tortadi. Buning natijasida yaxshi adsobrsiya kamayadi yomon adsorbsiyalanuvchi ionning adsorbsiyasi ortadi. Natijada ikkala ion ham bir xilda adsorbsiyalanadi.
Almashinish adsorbsiyasi. Almashinish adsorbsiyasi deb, adsorbentdagi bir moddani tashqi muhitdagi boshqa bir modda bilan almashtirish hodisasiga aytiladi. Odatda esa bu kuchsiz adsorbtivni birmuncha kuchli bo‘lgan adsorbtiv bilan siqib chiqarishdir; natijada adsorbentning aktiv markazlari uchun bo‘lgan «raqobatlashuvda» adsorbent ustida ikkala adsorbtiv ham adsorbilanishiga proporsional miqdorda bo‘lib qoladi
Adsorbsiyaning tanlanishi. Birorta moddaning adsorbsiyasi boshqa moddalar adsorbsiyasidan ancha yaxshi bo‘lsa berilgan adsorbentda uning tanlanuvchanligi haqida fikr yuritish mumkin. Bu hol katta amaliy ahamiyatga ega - kerakli adsorbentlarni tanlab olib, murakkab, aralashmalardan qat’iy belgilangan moddalarni ajratib olish mumkin. Tanlangan adsorbsiyaning misollaridan biri ionli adsorbsiyadir. Panet-Fayans qoidasiga binoan qattiq adsorbent ko‘pincha adsorbent tarkibiga kiradigan yoki adsorbent bilan umumiy guruxga ega bo‘lgan ionlarni adsorbilaydi.
Inson organizmida ko‘pincha tanlab adsorbsiyalashjarayoni boradi. Toksinlar va boshqa har xil moddalar organizmdagi hujayra va boshqa qismlari tomonidan tanlab adsorbsiyalanadi. Masalan: stolbnyak va botulizm toksinlari birinchi navbatda markaziy nerv sistemani zaharlaydi.
Xromatografiya. Moddalar aralashmasini tanlab adsorbsiyalanishiga asoslanib ajratish usuli xromatografiya deyiladi. Ilkbor rangli qavatlarga taqsimlab moddalar ajratilgani uchun xromatografiya deyilardi (grekcha xromos —rang demakdir). Bu nom rangsiz moddalarni xuddi shunday tarzda ajratish uchun ham qoldirilgan. Xromatografiyaning bir necha xillari tafovut qilinadi.