S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

T ijorat tadbirkorligi
T ijorat tadbirkorligi faoliyati tovar biijalari yoki savdo tashkilotlari bilan bo g ’liq. 
T o v ar biijasi - tovar nam unalari xaridor tom onidan oldindan k o ’zdan kechirilgan va 
to v arlam i m inim al partiyasi belgilangan ulgurji tovar bozorining turi. T ovar birjasida 
o ’zaro kelishilgan va rioya qilingan qoidalar asosida savdo operatsiyalarini am alga 
oshirish uchun tijorat vositalari va ulam ing xizm atchilari o ’z xohishlari bilan birlashadi. 
U shbu b iijaning m aqsadi erkin raqobatning boshqarish m exanizm ini tashkil qilish va shu 
orqali talab va taklifni hisobga olgan holda haqiqiy bozor narxlarini aniqlashdir. T ovar 
biijasi standartlar b o ’yicha sotiladigan tovarlar (don, k o 'm ir, metall, neft, y o g ’och)ning 
doim o faoliyat k o 'rsatu v ch i ulgurji savdo bozoridir. Shunga o ’xshash b iija lar barcha 
iqtisodiy rivojlangan m am lakatlarda faoliyat k o ’rsatib kelm oqda. M isol sifatida London 
(rangli m etall), L iverpul (paxta), Singapur (kauchuk) va boshqa tovar birjalarini 
k o ’rsatish m um kin.
T o v ar b iijalarida tovar egalari bilan oddiy savdo qilishdan tashqari fy u c h er 
bitim lari ham tuziladi. Bu bitim b o ’yicha kontraktda k o ’rsatilgan tovar uchun to ’lovni 
m a'lum vaqtdan keyin am alga oshirish m umkin.
T ovar b iijalari quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi:
- savdo b itim lam i tuzishga vositachilik xizm ati k o ’rsatadi;
- tovar savdosini taitib g a soladi, savdo jarayonlarini boshqaradi va savdo m ojarolarini hal 
qiladi;
- narxlar to ’g ’risida, shuningdek ishlab chiqarish va narxlarga ta'sir qiluvchi turli om illar 
haq id a axborotlar y ig ’adi va e'lon qiladi.
T ovar biijalari aylanm asining aksariyat qismi bor tovarlar (kassa bitim lari) bilan 
ernas, balki kelajakdagi tovar yoki tovar yetkazib berish bitim i asosida (vaqtli bitim ) 
am alga oshiriladi. T o v ar biijalari ochiq yoki yopiq shaklda b o ’ladi. Y opiq biijalardagi 
savdoda faqat b rokerlar - sotuvchi va xaridor o ’rtasidagi vositachilar ishtirok etadi. 
O chiq birjalarda esa xohlagan kishi ishtirok etishi mumkin. T ovar birjalari birja 
operatsiyalari m azm uniga k o ’ra real tovar birjalari va fy u c h ers tovar birjalariga 
b o ’linadi.
T ovar 
olib-sotish 
va 
xizm at 
k o ’rsatish 
b o ’yicha 
operatsiyalar. 
T ijorat 
tadbirkorligining asosiy m azm unini tovar olib-sotish va xizm atlar k o ’rsatish tashkil etadi. 
T ijorat tadbirkorlik faoliyati um um iy shaklda ishlab chiqarish tadbirkorligi faoliyatiga 
o ’xshab ketadi. T ijo rat tadbirkorligida iste'm olchiga m oddiy resurslar o ’rniga tayyor 
tovarlar sotiladi. T ijorat tadbirkorligida m ahsulot ishlab chiqarish o ’m ini tayyor tovar 
egallaydi. Tijorat bitim i tuzishdan oldin bozor tahlilini o'tkazish zarur.Tijorat bitim ining
10

---

barcha m uhim tadbirlari bir-biri bilan m uddat jihatdan b o g ’liqdir. Y akunida biznes-reja 
va harakatlarning yiriklashtirilgan m uvofiqlashtiruvchi rejasi ishlab chiqiladi. A gar bitim
yirik b o ’lib, k o ’p m uddatga cho'zilsa, ishni bajarish reja jadvalini tuzish tavsiya edladi.