S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

M oliyaviy tadbirkorlik
T ijorat banklari va fond birjalari m oliyaviy tadbirkorlik uchun faoliyat k o ’rsatuvchi 
m akon b o ’lib xizm at qiladi. U shbu bozor institutlarining m ohiyati nim ada?
Tijorat banki - aksiyador turdagi m oliyaviy-kredit m uassasasi b o ’lib, asosan pul 
om onatlarini (depozitlam i) qabul qiluvchi va m ijoz k o ’rsatm asi bilan boshqa hisob-kitob 
operatsiyalam i amalga oshiruvchi tijorat tashkilotlariga pulli xizm at k o ’rsatadi. Tijorat 
banklarining daromad m anbai depozit (jalb etilgan) va ssuda m ab lag ’lari o ’rtasidagi 
farqlardan shakllanadi.
Tijorat banklari operatsiyalari passiv (m ablag’lam i jalb etish), aktiv (m ablag’larni 
joylashtirish), 
kom ission-vositachi 
(kom ission 
to ’lovlari 
b o ’lgan 
m ijozlarning 
topshiriqlarini bajarish) kabi uch guruhga b o ’linadi.
Tijorat banklari m ablag’larni katta m uddatga olib, kichik m uddatga qarzga beradi. 
Bu banklar kreditorlarga oldindan belgilangan foizlarni to ’lash bilan bo g ’liq tijorat 
tavakkaliga m ubtalo bo’ladi. Shu sababli bank berilgan qarzlari turli sabablarga k o ’ra o ‘z 
vaqtida qaytmasligini hisobga olib, m a'lum pul zaxirasiga ega b o ’lishi kerak.
1996 yil 25 aprelda qabul qilingan O ’zbekistan Respublikasining «B anklar va bank 
faoliyati to ’g ’risida»gi qonunida tijorat banklari faoliyatining barcha huquqiy asoslari 
aniq belgilab berilgan. 1996 yilning birinchi choragida tijorat banklari vakillik hisob 
raqam iarini M arkaziy bank hisob-kitoblar m arkaziga o ’tkazish to ’liq tugallandi va kliring 
m arkazlari tugatildi. Bu hudud ichidagi banklar o ’rtasida operatsiyalam ing sanoqli 
soatlarda o ’tkazilishiga im kon beradi.4
H ozirgi kunda O ’zbekiston R espublikasida bir qancha tijorat aksionerlik banklari 
faoliyat k o ’rsatmoqda. T ijorat banklari m illiy iqtisodiyotning turli soha va tarm oqlari, 
korxona va tashkilotlari, x o ’jalik va tadbirkorlik sub'ektlarini kreditlash, m oliyalash va 
ularga hisob-kitob xizm ati k o ’rsatishni am alga oshiradi. B anklar faoliyati to ’la 
m ustaqildir. O ’z resurslari yetm ay qolganda ular boshqa banklardan yoki M arkaziy 
bankdan kredit olishlari mumkin.